دفن کودکی/نگاهی به آسیب های اجتماعی و روانی کودکان کار

گزارش از: آزاده خرم/مدیر روابط عمومی بهزیستی ایلام

حوالی ساعت پنج عصر است، دمای هوا آنقدر زیاد شده ایت که کمتر کسی در این ساعت مگر مثل من کار ضروری داشته باشد و علیرغم میل از خانه بیرون برود و مجبور به تحمل رگبار اشعه های آتشین آفتاب شود.

از پارکینگ ساختمان بیرون می روم، حوصله رفتن ندارم ولی مجبورم، کولر ماشین را روشن می کنم تا حوصله ام برگردد، خیابان به نسبت دیگر ساعات روز خلوت است و همین مساله باعث می شود خیلی سریع به چهار راه منتهی به مقصد برسم، با روشن شدن چراغ قرمز، همزمان پایم را روی ترمز فشار می دهم و حرکت پرشتاب چرخ های ماشین به یکباره می ایستد، در خیالم استرس پیاده شدن از ماشین و رنج تحمل آفتاب سوزان تیرماه را دارم که ناگهان صدا تق تق شیشه حواسم را به سمت خود می برد.

خانم، "لطفا یه آدامس بخر، خیلی خوشمزه اس، تو تابستون می چسبه، تشنه نمیشی"، سوختگی چهره اش زیر آفتاب سوزان تابستانی رنگ معصومش را نقاب کشیده، بی اختیار به یکباره دلم برایش می سوزد.

خانم، "دو سه تا بیشتر نمونده، یکی دو تاشونو که شما بخری زودتر تموم میشن و میرم خونه"، شیرینی کلام دختر بچه ای با روسری آبی رنگ ارغوانی و تار موهایی مشکی که گاهی با باد پر حرارت تابستانی تکان می خورد، توجه مرا جلب کرده است.

دیدن جثه نحیف این کودک با لباسهایی کهنه و رنگ و رو رفته زیر گرمای هوا آنقدر برایم دردناک و در عین حال تعجب آور است که ناخودآگاه از او میپرسم: دخترم گرمت نیست؛ انتظار همچین سوالی را ندارد، بدون اینکه جوابی بدهد می گوید: خانم آدامس رو نخواستی، اگه خودت نمیخای برا بچه ات بخر، مطمئن باش دوست داره.

اسم بچه را که به زبان می آورد ناخودآگاه به یاد دخترم می افتم، به یکباره او را همچون دختر خودم در ذهن تصور می کنم که در خانه کنار پدر و مادرش در اتاقش مشغول بازی است، اتاقی با دیوارهای صورتی رنگ که گوشه آن کمدی پر از عروسک و اسباب بازی جا خوش کرده و او زیر نسیم خنک کولر، روزهای خوش کودکی را می گذراند و وقتی هم حوصله اش سر می رود آنها را روی تختش پرت می کند و به سراغ دفتر نقاشی و مداد رنگی هایش میرود که تازه خریده است.

از رنگ آمیزی خسته می شود و اینبار جعبه لاکهایش را از کمد بیرون می آورد و هر انگشت را یک رنگ می زند و همین طور سرگرم و غرق در بازیهای کودکانه، اینبار کلافه از چهار دیواری خانه به حیاط می رود، موهایش با باد در هوا می رقصند و او همچنان مشغول لی لی بازی کردن، آهنگ خواندن شعرهای کودکانه اش با صدای گنجشک ها لابلای درختها در هم آمیخته شده اند.

صدای بوق های ممتد خودروهای پشت سرم مرا دوباره به چهار راه بر می گرداند، سبز شدن چراغ و حرکت نکردن من آنها را کلافه کرده است، دختر بچه هنوز کنار ماشین ایستاده و مرا تماشا می کند، به آرامی دوباره می پرسد: "خانم، خانم، چراغ سبز شد، آدامس نخواستین"، این بار صدای نازکش در میان حجم بوق هایی که به نشانه اعتراض بلند شده است، ضعیف به گوش می رسد.

پول را به سمت دخترک می برم و بسته آدامس را می گیرم، با چشمانی غرق شادی پول را محکم در دستش مچاله می کند و دور می شود، پایم را روی پدال گاز فشار می دهم و ادامه مسیر را در پیش می گیرم.

چهره معصوم کودک با دستانی ظریف و صورتی آفتاب سوخته از مقابل چشمم نمی رود، بی اختیار او را از آینه ماشین تعقیب می کنم، از لابه لای ماشین ها عبور کرده و خود را به سایه درخت نارون بلوار چهار راه می رساند که سخاوتمندانه سایه اش را به او هدیه داده، دخترک بازهم منتظر قرمز شدن دوباره چراغ و توقف خودروها می شود و تکرار کار و روزمرگی همیشگی.

تصویر کودک با دور شدن از او در آینه ماشین کوچک و کوچکتر می شود، در ذهن، غمناک از دیدن این فرشته کوچک، قصه زندگی او و صدها کودکی را مرور می کنم که این ساعت بجای استراحت و بازی و شیطنت های کودکانه بخاطر آنچه فقر نامیده می شود آنها را نان آور کرده، نان آوران کوچکی که دیگر دختر و پسر ندارند، هدفشان درآمد است تا شریک کسب درآمد خانواده شان شوند.

آنها در کودکی به یکباره بزرگ شده اند، مردان و زنان کوچکی که بدون اطلاع از اینکه بر اساس قانون یونیسف(صندوق کودکان سازمان ملل متحد) که کار برای کودکان را ممنوع کرده ولی دغدغه آنها کسب درآمد است.

بر اساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه ۲۵۰میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان از کودکی محروم می شوند که بیش از ۶۰درصد آنها در قاره آسیا سکونت دارند، کودکانی که در برخی موارد بخاطر کسب درآمد از آنها سوء استفاده هایی نیز می شود، استفاده از این کودکان برای توزیع مواد مخدر، بهره برداری از آنها در باندهای بزهکاری و سایر آسیب هایی که این کودکان بواسطه کارکردن آنها را در معرض خطر قرار می دهد.

مصداق کار این کودکان سریال تلویزیونی "ملکه گدایان" است که این روزها در حال پخش است، سریالی که در آن بخشی از واقعیت های زندگی تلخ کودکان کار، مشکلات آنها و آسیب هایی که با آن مواجه اند با پشت پرده زندگی آنها برای مخاطبان به نمایش در آورده است.

کودکانی که در این سریال برای کسب درآمد هرکاری می کنند، از پاک کردن شیشه خودروها تا دست فروشی و فروش فال و گل، کودکانی که از معصومیت کودکیشان استفاده شده و با استثمار آنها در باندهای توزیع مواد مخدر بکارگیری می شوند. یکی از تلخ ترین بخش های این سریال رقص کودکان کار در خیابان برای گرفتن پول است، دختران و پسرانی که که در این سریال بعضی وقتها برای کسب درآمد فارغ از جنسیتی که دارند در خیابان برای جلب کمک از مردم می رقصند، اگرچه به عنوان یک مادر ابتدای پخش سریال دیدن فیلم و تصاویر زندگی این کودکان برایم بسیار دشوار بود ولی آنچه از دیدن آن حاصل شده واقعیت تلخ زندگی آنها با سرنوشت هایی نامعلوم است که مورد بهره برداری و سو استفاده توسط یک زن که ملکه نام دارد قرار گرفته اند.

کودکانی که لذتی از کودکی نمی چشند، بسیاری از آنها بر خلاف جثه شان بزرگتر از سنشان صحبت می کنند، ادبیات و الفاظشان با هم سن و سالهایشان متفاوت است، بیشتر الفاظی را یاد گرفته که بتوانند با آن فضای حسی معابر را در دست گرفته و با جلب ترحم مردم، کسب درآمد کنند.

کودکانی که آینده ای متفاوت، غریب و پر ابهام دارند، دنیای کودکی شان با بقیه متفاوت است، تفاوت از این جهت که از همان کودکی بزرگ می شوند و دوران کودکیشان در کار کردن خلاصه می شود، کودکی آنها از همان سالهای ابتدایی زندگی و در دوران کودکی دفن می شود.

کودکانی که عمده آنها از تحصیل محروم و مهمترین رویاهای ذهنشان کار و کسب درآمد است. کار کردن کودک بدون شک برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی کودک مضر و اگرچه ممکن است برای برخی کودکان بدون داشتن آسیبهای جسمی و سوء استفاده جنسی و بهره گیری و بهره برداری در جهت کارهای خلاف و تنها برای کسب درآمد باشد اما بدون شک از لحاظ روحی صدمه هایی جبران ناپذیر به آنها وارد خواهد کرد.

مساله ای که از نظر بسیاری از کارشناسان مسایل اجتماعی به مرور و در طول رشد کودک بر آنها تاثیر گذاشته و آنها را آسیب پذیر خواهد کرد.

###از دست رفتن فرصت کودکی با کار

یک روانشناس در این خصوص معتقد است: آسیبهای وارده بر کار کردن کودکان بسیار زیاد بوده اما مهمترین بحرانی که متوجه آنها می شود گرفتن فرصت کودکی کردن از این کودکان است.

مریم کریمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: کودکان کار با وجود داشتن جثه ای کودکانه ولی بر خلاف همسن و سالهایشان، روحی خالی از نشاط و سرزندگی دارند.

وی محروم شدن از تحصیل را یکی از مهمترین مشکلات این کودکان اعلام کرد و گفت: بسیاری از این کودکان سه شیفت و تا اواخر شب در خیابانها کار کرده و فرصت تحصیل را از دست می دهند.

این روانشناس اظهار داشت: از طرفی درصد بسیاری از این کودکان به علت کار کردن و عدم تغذیه مناسب دچار سوء تغذیه بوده و این مسایل بر روند تکامل آنها که در سن رشد هستند تاثیر منفی خواهد گذاشت.

###افزایش درصد ابتلای کودکان کار به بیماری ها

کریمی همچنین می گوید: با توجه به کار کردن کودکان در خیابان و محیطهای مختلف، آنها مستعد انواع بیماری های عفونی و مسری بوده و به دلیل کاهش امکان استفاده از سرویس های بهداشتی امکان ابتلای آنها به انواع بیماری های عفونی، انگلی و میکروبی افزایش می یابد.

وی گفت: از طرفی فضای ناسالم جامعه، سن شروع به بزهکاری اجتماعی در کودکان کار را کاهش و ابتلای آنها را به انواع آسیبهای جسمی و روانی نا ایمن می کند.

به عقیده این روانشناس، این کودکان برای حمایت از خود برخی مواقع مجبورند بر خلاف معیارهای اجتماعی عمل کرده و این موضوع امکان گرایش و ابتلای آنان به انواع اختلالات روحی را افزایش می دهد.

###,چالش عدم جامعه پذیری کودکان کار

کارشناس دفتر آسیب دیدگان اجتماعی اداره کل بهزیستی ایلام در این زمینه معتقد است: کودکان کار یکی از پدیده های اجتماعی است که در جوامع متعدد در حال رشد بوده و طی چند سال اخیر مورد توجه سیاستگذاران و پژوهشگران مسایل اجتماعی قرار گرفته است.

زهرا عبدالهی معتقد است: نابسامانی های خانوادگی، بی سرپرستی، بدسرپرستی و زندگی در خانواده های از هم گسیخته در بسیاری از موارد موجب عدم ایفای صحیح نقش های خانواده در حمایت از فرزندان و تامین مایحتاج زندگی آنها شده و همین مساله موجب بروز آسیبهای اجتماعی نظیر کودکان کار می شود.

وی ادامه می دهد: کودکان کار نه تنها از اصلی ترین حقوق خود از جمله آموزش، بهداشت و تغذیه مناسب محروم بوده بلکه حضور طولانی مدت در خیابان آنها را در معرض آسیب های مختلفی اعم از جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی قرار داده و موجب دوری آنها از محیط های آموزشی و خانواده می شود.

وی گفت: این مساله می تواند فرآیند زندگی اجتماعی کودکان کار را به مخاطره انداخته و در حقیقت فرآیند جامعه پذیری آنها را به چالش بکشاند.

###نبود اعتماد به نفس در کودکان کار

عبدالهی معتقد است: این کودکان در حین کار ممکن است در معرض انواع خشونت های کلامی و غیر کلامی و تحقیر قرار گرفته که موجب شکل گیری تصویری منفی و بی ارزش از شخصیت خود در ذهنشان شده و اعتماد به نفس آنها نیز کاهش می یابد.

وی فروددستی و درماندگی را بخش دیگری از آسیبهایی عنوان کرد که در حین کار کودکان با آن مواجه می شوند.

وی اظهار کرد: اجبار به کار کودک در خانواده های نیازمند امری بسیار دشوار برای آنها بوده چراکه کار کردن کودکان جزئی از فرهنگ این خانواده هاست و در سرنوشت آنها تاثیرگذار است.

با توجه به مطالب مذکور روانشناسان و از طرفی با توجه به اینکه کار کودکان در برخی خانواده ها به دلیل فقر مساله ای جدایی ناپذیر است، به نظر می رسد با توانمندسازی خانواده های آنها و حمایت های مختلف از این کودکان می توان از روند صعودی شدن این آسیب اجتماعی جلوگیری کرد.

در این زمینه اداره کل بهزیستی استان ایلام با راه اندازی مرکز حمایتی، آموزشی کودکان کار و واگذاری آن به بخش خصوصی درصدد حمایت و توانمندسازی این کودکان و خانواده های آنان است.

###خدمات آموزشی اولویت ارایه خدمات به کودکان کار

مسئول فنی مرکز حمایتی، آموزشی کودک و خانواده پرتو همدلی گفت: در سه ماهه نخست امسال در مجموع ۲۵کودک کار در این مرکز پذیرش و زیر پوشش خدمات حمایتی و آموزشی قرار گرفته اند.

اسما ملکوتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این افراد از طریق مددکاران، روانشناسان و اورژانس اجتماعی بهزیستی معرفی از خدمات این مرکز برخوردار شده اند.

وی با ذکر اینکه عمده کار این کودکان وزن گیری و دست فروشی در سطح شهر است، ادامه داد: ارایه خدمات آموزشی اولویت ارایه خدمات در این مرکز است بطوریکه برای این کودکان کلاسهای کمک آموزشی و تحصیلی برگزار شده است.

وی جلوگیری از بازماندگی تحصیل کودکان کار را یکی از مهمترین خدمات این مرکز عنوان کرد و گفت: کودکانی که در این مرکز پذیرش می شوند در ابتدا وضعیت تحصیلی آنها مورد بررسی قرار می گیرد تا چنانچه بازمانده از تحصیل هستند زمنیه ادامه تحصیل آنها فراهم شود.

وی در خصوص ارایه خدمات حمایتی به این کودکان نیز گفت: توزیع بسته های معیشتی بین خانواده های کودکان، بازدید از خانواده های آنها، بررسی مشکلات درمانی توسط پزشکان از جمله این اقدام ها است.

ملکوتی با ذکر اینکه در این زمینه چند پزشک خیر با این مرکز همکاری دارند گفت: همچنین توزیع اقلام بهداشتی پیگشیری از کرونا بین کودکان کار در دوره های زمانی مختلف انجام شده است.

وی اظهار کرد: همچنین برگزاری ویژه های برنامه های بزرگداشت مناسبتهای مختلف نظیر روز جهانی منع کار کودک، روز جهانی کودک و اجرای برنامه های شاد و مسابقه های ورزشی و فرهنگی و اهدا جوایز توسط این مرکز برای کودکان کار برگزار می شود.

###شهروندان در صورت مشاهده کودکان کار آنها را به مرکز پرتو همدلی معرفی کنند

وی با اشاره به خدمات این مرکز از عموم شهروندان خواست در صورت مشاهده کودکان کار، به منظور خدمات دهی و حمایت آنها را به این مرکز معرفی کنند.

وی گفت: این مرکز در کنار حمایت از کودکان کار توانمندسازی این کودکان را در دستور کار قرار دارد.

###خانواده های کودکان کار ایلام توانمندسازی می شوند

مدیر کل بهزیستی ایلام در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: توانمندسازی، استقلال مالی و خودکفایی خانواده های کودکان کار یکی از اولویت های بهزیستی است.

زهرا همتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در این زمینه این اداره کل با پرداخت کمک بلاعوض برای اشتغال این خانواده ها سعی در توانمندسازی و جلوگیری از کار کودکان آنها دارد.

###توانمندسازی هفت خانواده کودکان کار ایلام

وی با ذکر اینکه پارسال هفت خانواده کودکان کار این استان با حمایت مالی بهزیستی خودکفا شده اند، ادامه داد: در این مدت همچنین حدود ۶۰۰ میلیون ریال کمک بلاعوض به عنون سرمایه کار در راستای توانمندسازی به خانواده های این کودکان پرداخت شده است.

وی در تعریف کودکان کار گفت: کودکانی که ساعاتی در طول روز در خیابان را به کار کردن سپری می کنند را کودکان کار می گویند.

وی اظهار کرد: نگاه به‌کودکان‌کار به این معنی نیست که کودک هیچ‌کاری انجام ندهد بلکه کودکان می توانند در کارهایی نظیر کشاورزی و باغداری به خانواده هایشان کمک کنند و در این زمینه به مهارت برسند.

مدیرکل بهزیستی ایلام گفت: آنچه در کار کودکان منع می شود انجام اموری است که سلامت جسمی، روانی و عزت نفس آنها را خدشه دار کرده و موجب سو استفاده و ایجاد آسیب بر آنها می شود.

###شناسایی ۲۱۰ کودک‌ کار در ایلام

همتی با ذکر اینکه تاکنون ۲۱۰ کودک کار در ایلام شناسایی و ساماندهی و از خدمات این سازمان برخوردار شده اند، افزود: با حمایت بهزیستی از ترک تحصیل ۵۷ نفر از این کودکان جلوگیری و زمینه تحصیل آنها فراهم شده است.

وی گفت: این کودکان از طریق مرکز حمایتی، آموزشی کودک و خانواده شهر ایلام، ارجاع از طریق اورژانس اجتماعی بهزیستی و یا خودمعرف شناسایی شده اند.

وی با بیان اینکه از این تعداد ۱۹۱ کودک پسر و ۱۹ نفر نیز دختر هستند، افزود: این کودکان با سن بین پنج تا ۱۸ سال به دلایل مختلف بدسرپرستی، بی سرپرستی و فقر مالی اقدام به کار کرده یا به کار واداشته شده اند.

مدیر کل بهزیستی ایلام اظهار کرد: شناسایی این کودکان با هدف توانمندسازی خانواده های آنها و بازگشت به محیط تحصیلی، مداخلات مشاوره و مددکاری به خانواده ها برای کاهش آسیب های مورد تهدید کودکان کار، اجرای برنامه های فرهنگی، تفریحی و آموزشی برای این کودکان، حمایت مالی و ارایه مشاوره های تحصیلی، فردی و خانوادگی به این کودکان بوده است.

به گفته مدیر کل بهزیستی ایلام، این کودکان پس از شناسایی زیر پوشش خدمات تخصصی مددکاری، مشاوره ای، تحصیلی، تامین معیشت، پوشاک، فعالیت های اردویی، ورزشی و فرهنگی قرار گرفته اند.

وی بیان کرد: از مجموع کودکان کار ایلام ۳۴ کودک زیر پوشش کمیته امداد و ۴۳ کودک نیز از خدمات بهزیستی برخوردار است.

به گزارش ایرنا، اداره کل بهزیستی ایلام با حمایت از ۳۸ هزار مددجو در چهار حوزه اجتماعی، توانبخشی، فرهنگی و پیشگیری و مشارکت های مردمی به عموم مردم خدمت ارایه می کند.

۲۲تا ۲۸تیرماه به عنوان هفته بهزیستی با شعار هوشمندسازی، محله محوری، سلامت اجتماعی در خانواده نامگذاری شده است.