خوشبختیم، حتی بدون دیدن

سردرگمی برای تعامل با یک قشر ویژه

با دعوت آقارضا و همسرش به داخل منزل می روم. همه وسایلی که می تواند مانعی برای رفت وآمد باشد، جمع شده اند. تلویزیون روی دیوار و مقابل مبل نصب شده است تا پسرها راحت تر به تماشای کارتون بنشینند و آسیبی هم متوجه آن ها نباشد. زینب خانم داخل آشپزخانه، کتری را روی گاز می گذارد و بساط چای را فراهم می کند. آقارضا هم لیوان ها را در سینی می چیند و برایمان چای می ریزد؛ یک چای خوش رنگ و خوشمزه. کارهایشان برایم جالب است. فنجان ها نه سرخالی است و نه لبریز. قطره ای چای داخل سینی نریخته است. برای بچه ها در لیوان های مخصوص خودشان چای ریخته شده. بدون کمک گرفتن و حتی استفاده از عصا در منزل رفت وآمد می کنند. همه چیز برایم جای پرسش دارد. تازه متوجه می شوم که چقدر ما با دنیای این افراد غریبه هستیم و تا چه حد برای تعامل بهتر با شهروندانی که محدودیت های این چنینی دارند، در جامعه ضعف داریم؛ موضوعی که بخشی از آن به نهاد هایی مانند بهزیستی برمی گردد و بخش دیگر آن به کم کاری ما رسانه ها.

مادرم کار منزل را یادم داد

آقا رضا گل دوست دو سال دیگر وارد دهه چهارم زندگی اش می شود. دو برادر و یک خواهر دارد. مادر و برادرش هم مانند او روشن دل هستند. رضا کودکی متفاوتی از سایر بچه ها تجربه کرده است. او مانند هم سن و سال هایش به خیابان نرفته و با دیگران هم کلام نشده است. خودش می گوید بخشی از این ممانعت از ارتباط گرفتن به این دلیل بوده است که خانواده اش اطلاعات کافی درباره تعامل فرزندشان با محیط بیرون نداشته اند. دائم نگران بوده اند که مبادا اتفاقی برای او و برادرش رخ بدهد. می گوید: هر چند که مادرم هم نابینا بود، اما تصور می کرد که باید در خانه باشم تا خطر کمتری تهدیدم کند.
مادر همواره نگران دو فرزندش بوده است که بعد از فوت او در این جامعه چگونه خود را اداره می کنند. به همین دلیل از زمانی که رضا توانست در امور خانه مشارکت کند، او را صدا می زد تا کنارش بایستد و کارهایی مانند نحوه غذا پختن، نظافت و جمع و جور کردن خانه را یاد بگیرد. آقا رضا می گوید: همه کارها را به کمک حس لامسه و بویایی انجام می دهم. در مدرسه روی حواسمان کار می کردند. البته در مواردی مثل آشپزی، حافظه نقش مهمی دارد.
مادر تنها نکته ای که نتوانسته به پسرش آموزش بدهد، جهت یابی بوده است؛ زیرا خودش هم چندان تبحری در این کار نداشته. اما گلدوست بعد از رفتن به مدرسه، جهت یابی را که امر مهمی برای آن ها محسوب می شود، آموزش می بیند.

 مدرسه توانمندی مان را تقویت می کند

مدرسه رفتن، رضا را با هم سن و سال هایش آشنا کرد؛ از دنیای تنهایی خودش رهایی پیدا کرد و با جامعه نابینایان آشنا شد. متوجه شد که می تواند بدون کمک اطرافیانش در جامعه حضور پیدا کند. دبیرستان را به شیوه تلفیقی درس خواند. در دبیرستان مدیر و معلم ها با او مانند سایر شاگردها برخورد می کردند. این را خوب ارزیابی می کند و می گوید: ما نمی توانیم ببینیم اما هوشمان برابر سایر بچه هاست؛ بنابراین می توانیم به مدارس تلفیقی راه پیدا کنیم.
آقارضا ترجیح داد که وارد بازار کار شود. به همین دلیل دوره های اپراتوری تلفن و رایانه را پشت سر گذاشت. مدتی در کار فروش کیف بوده است، اما این کار چندان با روحیه او سازگار نبود و آن را رها کرد. چهارسال خط بریل را در مرکز نابینایان واقع در کوهسنگی 16 آموزش داد و به قول خودش از این طریق تجربه هایش را در اختیار سایر روشن دلان گذاشت.

ازدواج دو نابینا ممکن است

رضا پس از گفت وگو با مشاور به این نتیجه رسید که ازدواج و داشتن خانواده علاوه بر استقلالی که برایش به دنبال دارد، او را صاحب کانون گرم خانواده می کند؛ بنابراین برای ازدواج اقدام کرد و سال 95 با همسرش، زینب چراغی، آشنا شد. او معتقد است که برخلاف نظر رایج، دو روشن دل می توانند با یکدیگر زندگی کنند و در این باره می گوید: در جامعه و حتی خانواده هایمان گفته می شود که یکی از زوجین باید بینا باشد تا زندگی زوج دچار مشکل نشود، اما ما با ازدواجمان نشان دادیم می توان زندگی را بدون کمک دیگران و مستقل اداره کرد.

برای عطرفروشی حس بویایی باید قوی باشد

دوسال پیش که رضا به مرکز نابینایان رفت و آمد داشت، متوجه شد قرار است دوره های تهیه عطر در مرکز برگزار شود. در این دوره ها شرکت کرد و بعد از این مدت حالا حسابی به کار خرید و تهیه عطر مسلط شده است. گلدوست می گوید: اگر مربی مان روشن دل باشد، تا نوددرصد کار را یاد می گیریم؛ زیرا او تجربه های نزدیک به ما دارد و چالش ها را خوب می شناسد. این دوره ها برای ما بسیار مفید و کاربردی بود. استاد برای اینکه بوی عطرها را از یکدیگر تشخیص بدهیم، روش های عملی و کاربردی خوبی به ما آموزش داد.
صحبت از کارش که می شود، به سمت اتاق می رود. شیشه های عطر، سرنگ و... را می آورد. به برچسب روی شیشه که اسم عطر به خط بریل رویش نوشته شده است، دست می کشم. روی سرنگ هم شیارهایی ایجاد شده است. دست که روی شیار می کشم، برجستگی هایی را زیر دستم حس می کنم. رضا می گوید هرکدام از این شیارها دو میلی گرم است.
سر شیشه پلاستیکی دیگری را که سوراخی به اندازه سرنگ در آن ایجاد شده است، مقابلم می گیرد و می گوید: این را به جای در پوش شیشه استفاده می کنم تا اگر دستم تکان خورد، عطر بیرون نریزد.
چند میلی گرم از یک عطر را با حلال مخلوط می کند و داخل شیشه می ریزد. درش را می بندد و می گوید: به همین راحتی کارم تمام شد. گلدوست مغازه ای برای فروش کارش ندارد. عطرهایش را به مغازه داران می دهد تا برایش بفروشند، یا از طریق فضای مجازی آن را تبلیغ و به فروش می رساند. در هر کاری اشتباه رخ می دهد و گلدوست هم از اشتباه مصون نیست. گاهی عطرها را اشتباهی با هم مخلوط کرده؛ ترکیبش را زیاد یا کم کرده است. اما هر چه بوده، توانسته نظر مشتری را جلب کند و به قول خودش مشتری متوجه اشتباهش نشده است. لبخندی می زند و می گوید: اگر چند سال دیگر کار کنم، شاید عطر جدیدی ترکیب و راهی بازار کنم. او مدتی است که خادم حرم رضوی شده و در بخش پاسخ گویی به تلفن خدمت می کند. آقا رضا می گوید کار برای امام مهربانی ها برایش برکت داشته است.

 مانند دختران دیگر کودکی نکردم

در تمام مدت گفت و گو زینب خانم کنار همسرش نشسته است و حرف‌هایش را در سکوت گوش می کند. او هم از دوران کودکی دچار آب مروارید مادرزادی و فشار چشم بوده است. تنها فردی در خانواده اش است که روشن دل است. همین موضوع سبب شد زندگی متفاوتی را تجربه کند؛ زیرا کسی نمی دانست که باید با این ویژگی چگونه برخورد کند.
زینب سی و چهارساله که برای زیبایی عینک می‌زند،حالا که کودکی اش را مرور می کند، تنها خاطره بیمارستان و درد چشم های بی امانش را به یاد می آورد. ترس کودکی مانع از آن می شد که اجازه بدهد پزشکان فشار چشمش را اندازه گیری کنند؛ به همین دلیل پزشکان، او را بیهوش می کردند. بیهوشی های مداوم آثاری مانند سردرد برایش به دنبال داشت. او مانند دختران هم سن و سالش کودکی نکرده است. در دوران مدرسه مادر پس از مشاوره های گوناگون، پی به استعدادها و توانمندی های دخترش برد. 

درس خواندن برای نابینایان ساده نیست

چراغی، دختری فعال و پویا در دوران مدرسه اش بوده؛ شاهد این موضوع هم مقام های رنگارنگی است که آورده که از آن جمله می توان به مقام اول تیمی رشته گل بال دانش آموزی در سال های 85 و مقام سوم این رشته در سال87 در کشور، مقام سوم شطرنج استانی و مقام اول و دوم شطرنج ناحیه در سال 83و84 و مقام سوم دو ومیدانی دانش آموزی در کشور اشاره کرد. او در گروه سرود و تواشیح مدرسه هم فعالیت داشته و همراه گروه تا سطح استان هم برای اجرای برنامه رفته است. در اوقات فراغتش دوره های مراورید بافی و گلیم بافی و حفظ جزء 30 قرآن را امتحان کرده است.
آنچه در بافت گلیم و کارهای هنری مهم است، انتخاب رنگ است. چراغی زمانی که متوجه تعجبمان می‌شود، توضیح می دهد: ما رنگ ها را تشخیص نمی دهیم. به کمک کدها می بافیم. به عبارتی رنگ ها کد دارند، مربی می گوید حالا باید از چه کد رنگی استفاده کنیم. حتی طریقه بافت را می گوید که مثلا الان، زیر ببافیم یا رو.
این بانوی موفق درسش را تا مقطع کارشناسی ارشد ادبیات دانشگاه آزاد مشهد ادامه داده است. هر چند در صحبت هایش اشاره می کند درس خواندن کار ساده ای برای جامعه نابینایان نیست، بسیاری مانند او توانسته اند استعداد و توانایی هایشان را ثابت کنند.

به ما اعتماد کنید

زینب خانم و همسرش به نکته ای اشاره می کنند و آن هم اعتماد نداشتن خانواده و جامعه به توانمندی های آن هاست. او توضیح می دهد: خیلی شنیده ام که می گویند «مگر زینب با این حالش می تواند چنین کاری را انجام بدهد؟» بخشی از این نگرش به نگاه ترحم آمیز جامعه به ما برمی گردد. این موضوع سبب می شود ما نتوانیم در جامعه حضور پیدا کرده و به امور خود رسیدگی کنیم. نابینایان امروز توان و ظرفیت خود را در حوزه های مختلف جامعه ثابت کرده اند و با رفتن به دانشگاه و قرارگرفتن در جایگاه های مهم اجتماعی و فرهنگی ثابت کرده اند که شعار «معلولیت، محدودیت نیست» واقعیتی انکارناپذیر است.
چراغی تأکید می کند که همین انتقال استرس و ترس حتی زمانی که باردار بوده و فرزند اولش به دنیا آمده، به او منتقل شده است، اما او و همسرش به خوبی از عهده نگهداری فرزندشان برآمده اند و حتی بدون کمک گرفتن از دیگران، فرزندانشان را به بیرون از منزل می برند. بینایی امیرعلی و مهدی مشکلی ندارد. زینب خانم می گوید: هنگامی که از خانه خارج می شویم، عصای سفید داریم و همسرم مهدی دوساله را بغل می کند و امیرعلی و من پشت سر آن ها حرکت می کنیم. بیشتر افراد با عصای سفید آشنایی دارند. همچنین برخی از پیاده روها برای ما سنگ فرش خاص شده و این کارمان را راحت تر از قبل کرده است.