شهر به توان مناسب‌سازی

شهرها قرار بود خانه همه باشند. قرار بود خیابان ها، پیاده روها، ایستگاه ها و پارک ها، برای همه آدم ها طراحی شوند؛ برای آن هایی که می دوند، آن هایی که آهسته حرکت می کنند و آن هایی که نمی توانند راه بروند. اما آنچه در عمل می بینیم، شهرهایی است که هنوز نتوانسته اند «همه» را ببینند. چند سالی می شود که پسوند «شهر دوستدار معلول» و «شهر دسترس پذیر» نظیر القاب و صفت های بلندبالایی مثل «شهر دوستدار کودک»، «شهر دوستدار آب»، «شهر دوستدار سالمند» و... به دایره المعارف برخی شهرها و کلان شهرهای کشور اضافه شده است. قطعا دریافت چنین لقبی برای هر شهر، نشان دهنده اهتمام مسئولان آن شهر برای زیست باکرامت یکی از قشرهای مهم جامعه یعنی معلولان و توان یابان به شمار می رود و بدون شک، اقداماتی نیز برای معنا بخشیدن به این واژه در بستر زیرساخت، یا انجام شده یا در حال انجام است، اما هنوز شهرهای ایران برای تحقق کامل این آرمان انسانی، راه درازی برای پیمودن دارند.
مشهد هم به عنوان پیشانی شهرهای دوستدار معلول درحال اجرای طرح های گسترده مناسب سازی معابر، حمل ونقل و اماکن عمومی است. ازسوی دیگر در این شهر برای نخستین بار در کشور، مکان های مناسب سازی شده در نرم افزار «نشان» قابل مشاهده است و سیستم مدال طلایی و نقره ای برای ارزیابی کیفیت مناسب سازی اماکن عمومی، طراحی شده است، با این حال همچنان شهرهای ما با استانداردهای تعریف شده بین ا لمللی در حوزه دسترس پذیری برای اقشار خاص فاصله دارند و با یک گشت وگذار نیم روزه در محیط های مختلف شهری، می توان دریافت که هنوز هیچ شهری به طور کامل به عنوان شهر دوستدار معلول دست نیافته است. 
براساس گزارشی که سازمان ملل ارائه کرده است، تقریبا ۱۵درصد از افرادی که در شهرها زندگی می کنند، دچار نوعی از ناتوانی حرکتی هستند که مواجهه آن ها را با محیط شهری در مقایسه با افراد بدون معلولیت، با چالش هایی همراه می کند.  
فقط در استان خراسان رضوی ۶۰هزار معلول جسمی حرکتی، ۴۴هزار کم توان ذهنی، ۱۲هزار معلول اعصاب و روان، ۲۱هزار کم بینا و ۱۹هزار کم شنوا زندگی می کنند که از این میزان، 32هزار نفر از هم استانی هایمان دچار معلولیت شدید و نسبتا شدید هستند و همین موضوع، اهمیت مناسب سازی و شهرهای دوستدار معلول را بیش از پیش نشان می دهد، اما راهکار چیست؟  
1- مشارکت معلولان در طراحی محیط های شهری: هیچ کس بهتر از خود افراد دارای معلولیت، نمی داند که چه چیزی لازم است. حضور آن ها در جلسات طراحی، مشاوره و ارزیابی پروژه ها باید الزامی شود، نه اختیاری.  
2- الزام قانونی و نظارت اجرایی: مناسب سازی باید در قانون الزام آور باشد، با ضمانت اجرا. هر پروژه عمرانی بدون رعایت اصول دسترس پذیری، باید متوقف شود. نظارت مردمی و رسانه ای می تواند این ضمانت را تقویت کند.  
3- آموزش عمومی و فرهنگ سازی: رانندگان تاکسی، کارمندان ادارات و حتی شهروندان عادی باید بدانند که احترام فقط در کلام نیست، در عمل است. آموزش های عمومی درباره حقوق افراد دارای معلولیت باید در مدارس، رسانه ها و فضای مجازی گسترش یابد.  
4- فناوری در خدمت انسان محوری: نرم افزارهایی مانند «نشان» باید توسعه یابند تا مکان های مناسب سازی شده به وضوح نمایش داده شوند. هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و واقعیت افزوده می توانند ابزارهایی برای طراحی شهری فراگیر باشند.  
5- تغییر نگاه از ترحم به عدالت: شهر دوستدار معلول، شهری نیست که فقط رمپ داشته باشد؛ شهری است که نگاهش، زبانش و سیاست گذاری اش، برپایه عدالت اجتماعی بنا شده باشد؛ شهری که در آن، هیچ کس احساس نکند «اضافه» است.