شاید باورتان نشود اما امروز اعتیاد جزو اولین آمار مرگ و میر در جهان مطرح شده و قطعاً این آمار برای کشور و استان قزوین نیز صدق می‌کند. متأسفانه روند رو به رشد این پدیده دست‌پرورده بشر دربین نوجوانان، جوانان و زنان، زنگ خطر جدی‌تری را برای خانواده‌ها به‌صدا درآورده است. مسئله‌ای که امروز در ستاد پیشگیری از اعتیاد مطرح است؛ حجم تبادلات بالای مواد مخدر و در اختیار قرار دادن منابع مالی گسترده به قاچاقچیان در استان قزوین است و اگر بخواهیم مستندتر به این موضوع نگاه کنیم، گزارش‌هایی که هرهفته توسط نیروی انتظامی از اکتشافات موادمخدر ارائه می‌شود گواه این سخن است.
ساعت حدود ۱۵ عصر است از خانه بیرون می‌آیم، مقصدم خیابان ولی‌عصر، بلوار خرمشهر است. بلواری که وسط آن شمشادها یک حریم خصوصی ایجاد کرده‌اند. پیش‌تر شنیده بودم که این بلوار و شمشادهایش، پناه شب‌های بی‌خانمان‌ها بوده اما فکر نمی‌کردم در وسط روز حیاط خلوت معتادان باشد. نزدیک محل می‌شوم، صدای خمار یک زن توجهم را به خود جلب می‌کند، قدم‌هایم را تند می‌کنم، زن و مردی جوان کنار هم نشسته‌اند. مرا که می‌بینند، صحبتشان را قطع می‌کنند. برایم جالب است که سیگارشان مشترک است و مدام به دیگر برای پک زدن پاس می‌دهند.
پیشگیری از اعتیاد، از کاهش آسیب‌های اجتماعی شروع شود
محمدصادق خضری، روانپزشک و از فعالان حوزه پیشگیری از اعتیاد به ایسنا می‌گوید: اعتیاد به عنوان یک معضل اجتماعی همیشه باعث اضطراب جامعه بوده اما آنچه امروز این معضل را پررنگ‌تر و آسیب‌زاتر کرده است؛ زنانه شدن اعتیاد، ورود افراد با سن و تحصیلات متفاوت به چرخه مصرف مواد مخدر است.
وی با بیان اینکه بر اساس مطالعات صورت گرفته، بالغ بر ۱۵ میلیون نفر از جمعیت کشور درگیر این معضل هستند؛ اظهار می‌کند: پیشگیری و مقابله با اعتیاد باید با پیشگیری از انواع بزه و آسیب‌های اجتماعی صورت گیرد. به گفته بسیاری از کارشناسان و محققین این حوزه عواملی همچون تفریح، جلب توجه، ابتلا به افسردگی و اضطراب و اختلالات جنسی از جمله دلایل گرایش افراد به اعتیاد است.
این پژوهشگر عرصه اعتیاد عنوان می‌کند: بر اساس آخرین بررسی‌های صورت گرفته، ابتلای نوجوانان دهه هشتادی و دهه نودی به مواد مخدر از معضلات و دغدغه‌های ما است و آماری که از سوی دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور عنوان شده است ابتلای دهه هشتادی‌ها به اعتیاد ۲ درصد و دهه نودی‌ها بالغ بر پنج درصد است.
وی تصریح می‌کند: موضوعی که در استان قزوین مطرح است و باید مسئولان ذی‌ربط فکری به حال وضع موجود کنند، افزایش اعتیاد مواد مخدر صنعتی به نسبت مواد مخدر سنتی است. همچنین اعتیاد مواد مخدر صنعتی امروز به سراغ افراد مرفه نیز رفته است و همچون گذشته شاهد افزایش ابتلای افراد ساکن در محلات کم‌برخوردار به این پدیده نیستیم.
خضری ادامه می‌دهد: بر اساس گزارش‌های میدانی، اعتیاد به مواد مخدر صنعتی در بین ساکنین خیابان بالای شهر در قزوین بیش از محلات متوسط و آسیب پذیر است. البته ابتلا به مواد مخدر سنتی در این محلات همچنان زیاد است اما پدیده اعتیاد صنعتی با معضلات و آسیب‌های بیشتری مواجه است که باید به صورت اساسی روی آن کار شود.
وی با تشریح کوتاهی بر وضعیت اعتیاد در ایران، می‌گوید: دهه ۶۰ طلایی‌ترین دهه در کاهش نرخ اعتیاد بوده است. متأسفانه این معضل از اواخر دهه ۷۰ تا به امروز با روند رو به رشدی مواجه شد. در دهه ۷۰ تا اواخر دهه ۸۰ بیشترین نرخ اعتیاد در بین کارگران بوده است. که عواملی چون کار سنگین، سختی شغل و مشکلات خانوادگی از جمله عوامل مؤثر در مصرف مواد در این قشر است.
این کارشناس ضعف نهادهای متولی، غفلت خانواده از والدین، غفلت از توسعه فرهنگی و عدم مهارت چگونه زیستن، تقویت باورهای غلط، افزایش مهاجرت‌ها و حاشیه‌نشینی را عامل تقویت اعتیاد در جامعه تلقی می‌کند و می‌گوید: تنها راهکار پیشگیری از اعتیاد، تقویت این موارد است. متأسفانه اعتیاد در حالت بی تعادلی قرار گرفته و روز به روز بر تعداد، وسعت، پیچیدگی و تراکم آن افزوده می‌شود.
این روانپزشک قزوینی بیان می‌کند: متأسفانه سن اعتیاد به شدت کاهش یافته و اگر تا ۲ سال گذشته، میانگین سن اعتیاد ۱۹ سال بوده، امروز میانگین آن به ۱۶ سال رسیده است. از طرفی به دلیل افزایش مشکلاتی چون طلاق، دعاوی خانوادگی، افزایش خشونت‌های اجتماعی، خشونت‌های خانگی، گرایش به مصرف مشروبات الکلی، فرار از منزل و آسیب‌های اجتماعی ناشی از گسترش فضای مجازی شاهد درگیری زنان به تور اعتیاد نیز هستیم.
وی اضافه می‌کند: باید زمینه‌ها و رویکردهای اجتماعی را تقویت کنیم. امروز جامعه درگیر معضلی آشکار است و تنها دولت نمی‌تواند به کمک حل و یا کاهش آن بربیاید. با تشکیل گروه‌های خیریه در باب اعتیاد و همدلی مردم می‌توان این بلای خانمان سوز را کاهش داد.
عادی انگاری مصرف گل، پدیده‌ای نوظهور
سارا افضلی از دیگر تحلیل‌گران حوزه اعتیاد است وی افزایش مصرف گل را تهدیدی جدی قلمداد می‌کند و به ایسنا می‌گوید: متأسفانه مصرف گل در جامعه به شدت افزایش یافته است و این مصرف در برخی پارک‌های قزوین به صورت آشکارا قابل مشاهده است. براساس گزارش‌های به دست آمده مصرف گل به مدارس راهنمایی و دبیرستان هم رسیده است.
افضلی اظهار می‌کند: باید گفت که گل یا حشیش، تأثیر منفی زیادی در روان و جسم مصرف کننده می‌گذارد و جوان یا نوجوانی که از سنین پایین گل یا حشیش استفاده می‌کند، قطعاً نمی‌تواند در سن ۴۰ سالگی به بعد زندگی با کیفیتی داشته باشد.
وی گران شدن موادمخدر را معضل دیگری قلمداد می‌کند و می‌گوید: با گران شدن موادمخدر، فرد معتاد مجبور است به سمت مواد ارزان‌تر و ناخالص و تزریق و مصرف مواد روان‌گردان‌ها برود که عوارض و هزینه جبران نشدنی بیشتری به همراه دارد؛ به همین منظور باید چاره‌ای اساسی برای این موضوع اندیشید.
اقدامات بهزیستی در راستای کاهش اعتیاد
علی دهباشی‌پور، مدیرکل بهزیستی قزوین نیز در این باره به ایسنا می‌گوید: مجموع معتادان مورد پذیرش در کمپ‌ها و اقامتگاه ها در فصل بهار سال جاری ۱۹۲۵ نفر بوده است. همچنین برای ۳۹۷ نفر جهت برگشت به زندگی سالم و بدون مواد و برای بهبود یافتگان ترخیص شده از مراکز اقامتی ترک اعتیاد پرونده تشکیل شده است.
این مسئول با اشاره به کمپ ماده ۱۶ تصریح می‌کند: کلیه افراد تحت درمان در مراکز ماده ۱۶ به صورت اختیاری خدمات دریافت می‌کنند و امروز استان برای کاهش آسیب‌های اجتماعی حاصل از اعتیاد، نیازمند فرهنگ‌سازی و آگاهی بخشی خانواده‌ها است.
وی می‌گوید: درحال حاضر ۲۰ مرکز ترک اعتیاد در استان وجود دارد که یک مرکز جامع سلامت برای بانوان و ۱۹ مرکز دیگر برای آقایان است. ۶۱ تیم جهت پیشگیری اجتماع محور در محلات آسیب‌خیز روستایی و شهری با هدف آگاهسازی و پیشگیری اولیه از اعتیاد در ۱۷ محله روستایی و شهری تشکیل شده است.
دهباشی‌پور عنوان می‌کند: اجتماع‌محور رویکردی است در پیشگیری که در آن، همه فرایند مداخله پیشگیری از جمله تعیین مشکل، نیازسنجی، الویت بندی، تعیین عوامل خطر و محافظ برنامه راهبردی، تعیین مداخله، پایش و ارزشیابی برای اعضای اجتماع کوچک مانند محله‌های شهری و روستایی، محیط‌های کار، محیط‌های آموزشی توسط کارشناس تسهیلگر انجام می‌شود.
وی بیان می‌کند: سازمان بهزیستی کشور با توجه به اسناد بالادستی و سیاست‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جهت محقق ساختن رفاه اجتماعی و پیشبرد راهبردهای توسعه‌ای و کاهش آسیب‌های اجتماعی به ویژه اعتیاد، اقدام به تاسیس مراکز اقامتی در جهت ساماندهی بیماران متقاضی درمان و متجاهرین کرده است.
مدیرکل بهزیستی قزوین خاطرنشان می‌کند: رویکرد اصلی مراکز اقامتی به مشارکت تیم بهبود و گروه‌های همتا و خودیار که معتادان بهبود یافته هستند، متمرکز است و خدمات آن توسط تیم بهبود که شامل مسئول فنی، روانشناس، مددکار اعتیاد و مددیار خانواده است ارائه می‌شود. دفتر درمان اعتیاد خدماتی از قبیل پرداخت کمک هزینه درمان به معتادین نیازمند و پرداخت تسهیلات خوداشتغالی به معتادین پاک شده را ارائه می‌کند.
وی می‌گوید: از اقدامات دیگر دفتر اعتیاد در جهت پیشگیری و درمان اعتیاد و کاهش آسیب مواردی همچون دادگاه درمان‌مدار است و بدین شکل ساماندهی و یکپارچگی نظام مدیریت معتادان بی‌سرپناه سخت در دسترس و متجاهر از طریق اجرای طرح دادگاه درمان مدار در استان قزوین در دست اجراست.
وجود ۳ مرکز سرپناه شبانه در استان قزوین
مدیرکل بهزیستی استان قزوین اضافه می‌کند: در رویکردهای درمانی بهزیستی، تأمین فضای عمومی امن و رضایت عمومی جامعه با حفظ کرامت انسانی معتادان بی‌سرپناهِ سخت در دسترس و فراهم نمودن زمینه ارائه خدمات متناسب و استاندارد به معتادان در راستای کاهش آسیب و درمان دنبال می‌شود.
وی بیان می‌کند: تیم مستقر در دادگاه درمان مدار پس از پذیرش بیمار با معرفی توسط نیروی انتظامی، پرونده‌های لازم درمانی را تشکیل داده و با دستور قاضی مستقر در دادگاه، وی را به مراکز درمانی تحت نظارت سازمان بهزیستی ارجاع می‌دهند.
دهباشی‌پور با اشاره به اقدامات انجام شده برای توانمندسازی معتادان می‌گوید: سازمان بهزیستی کشور به منظور اجرای برنامه‌های بازتوانی و حمایت‌های پس از ترخیص اقدام به تأسیس و راه‌اندازی مراکز «توانمندسازی، جامعه‌پذیری و صیانت اجتماعی» کرده است. این مرکز محلی برای استفاده افرادی است که برنامه درمان مواد مخدر و الکل را به اتمام رسانده و نیاز به مکانی دارند که به صورت شبانه‌روزی در آنجا اقامت کنند.
خدمات‌دهی ۱۰ مرکز کاهش آسیب در استان قزوین
این مسئول تصریح می‌کند: مرکز توانمندسازی، جامعه‌پذیری و صیانت اجتماعی موظف است شرایط ارتقاء شغلی جامعه هدف خود را تا زمان پیدا کردن محل زندگی دائمی و شغل فراهم کند. مرکز مداخلات اجتماعی بعد از درمان اعتیاد، محیطی امن و کاملاً عاری از مواد مخدر و الکل بوده و این افراد به مدت چهار ماه اقامت شبانه‌روزی به صورت رایگان در این مراکز دارند.
وی اظهار می‌کند: در این مدت فرد موظف است اقدامات لازم جهت ارتقاء مهارت‌های شغلی و جستجوی شغل، بازگشت به کار و جستجوی سرپناه یا مسکن و بازگشت به خانواده را انجام دهد و بهینه است که مقدمات اشتغال و حرفه‌آموزی مراجعان در مرکز شکل گیرد.
مدیرکل بهزیستی استان قزوین بیان می‌کند: هزینه‌های اقامت ضروری افراد در مراکز توانمندسازی از طریق سازمان بهزیستی کشور به صورت یارانه یا خرید خدمت به صورت سالیانه به مرکز پرداخت می‌شود و بر این اساس راه‌اندازی مرکز اشتغال و آموزش حرفه خیاطی در این مرکز انجام پذیرفته و مورد تأیید است. در حال حاضر سه مرکز سرپناه شبانه در استان قزوین فعالیت داشته و هر شب ۳۰ نفر در این مراکز خدماتی نظیر استحمام، یک وعده غذای گرم و پک بهداشتی دریافت می‌کنند.
دهباشی‌پور خاطرنشان می‌کند: دفتر اعتیاد استان قزوین طی سال گذشته در حوزه درمان و کاهش آسیب اعتیاد با فعالیت هشت مرکز کاهش آسیب، یک مرکز باشگاه مثبت، یک مرکز جامع و بازتوانی اعتیاد، ۲ مرکز توانمندسازی و جامعه‌پذیری و یک موبایل ون به مخاطبان خود خدمت ارائه کرده است.
به گزارش ایسنا، عقیم نمودن مردان و نازائی زنان، تخفیف تمایلات جنسی، اخلال در کار دستگاه عصبی در صورت تداوم مصرف، تنبلی کبد، اثرات ناگوار بر دستگاه گوارش، ورم کلیه‌ها و اشکال در دفع ادرار همراه با درد، احتمال ابتلا به بیماری‌های برونشیت مزمن، آسم، سل و تپش قلب، تنگی نفس، خطر ابتلا به انواع سرطان و سکته قلبی و ناشناخته ماندن بیماری‌های خطرناک به دلیل کاهش احساس درد از عوارض جسمی اعتیاد است.
عوارض روانی این آسیب اجتماعی نیز بر هم خوردن تعادل روانی، عدم توجه به اصول و مقررات جامعه، ضعف اراده، از بین رفتن احساس مسئولیت، ایجاد احساسات خصومت‌زا، اضطراب دائم و احساس بی‌کفایتی و تنهایی، اختلال در خواب، بروز انواع بیماری‌ها و اختلالات همچون اسکیزوفرنی است.
نابسامانی خانوادگی، محدود شدن روابط خانوادگی، عدم تربیت صحیح فرزندان، خشونت در خانواده، افت سطح فرهنگ اجتماعی و اقتصادی خانواده، گسترش طلاق و کاهش آمار ازدواج و همچنین عدم احساس مسئولیت نسبت به خانواده و جامعه، ایجاد مشاغل کاذب، سطحی و تصنعی شدن روابط اجتماعی و دوری از پیوندهای مستحکم عاطفی، گسترش جرم و جنایت، نشر بیماری‌های واگیر و خطرناک مثل ایدز و هپاتیت و محروم شدن نسل آینده از تربیت صحیح از عوارض اجتماعی اعتیاد است که کاهش این معضل در جامعه نه فقط همت مسئولان و دستگاه‌های دولتی بلکه همت مردمی می‌طلبد.
نظر شما