مقاله | دخانیات و سلامت

اولین بار در سال ۱۵۶۰ میلادی ژان نیکوت فرانسوی (که کلمه نیکوتین از نام او گرفته شده) تنباکو را وارد فرانسه کرد. پس از آن تا اواسط قرن ۱۷، تمام تمدن‌های بزرگ جهان با تنباکو آشنا شدند و در بسیاری از موارد آن را وارد فرهنگ خود کردند. دخانیات اوایل در مراسم مذهبی با سوزاندن موادی که بخور خوش‌بو تولید می‌کردند استعمال می شد، ولی بعدها برای لذت فردی و فعالیت های اجتماعی نیز به کار گرفته شد. با وجود انتقادات زیاد از مصرف این ماده، تنباکو محبوبیت زیادی پیدا کرد. امروزه بیش از یک میلیارد و سیصد میلیون نفر مصرف کننده سیگار در دنیا داریم که از این تعداد یک میلیارد نفر مرد و ۳۰۰ میلیون نفر زن هستند. با روند فعلی پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ این تعداد به یک میلیارد و هفتصد میلیون نفر افزایش یابد که چهار پنجم این افراد در کشورهای در حال توسعه زندگی و دخانیات را به روش دودکردن مصرف می کنند. با وجود مرگ هشت میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به دلیل مصرف سیگار، آمار جوانان سیگاری در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است. خطرات ناشی از سیگار کشیدن باعث شده‌است که بسیاری از کشورها مالیات بالایی بر محصولات تنباکویی وضع کنند؛ آگهی‌هایی برای منع مصرف این محصولات منتشر و تبلیغات مروج مصرف آن را محدود کنند و کمک‌هایی در اختیار افراد سیگاری که قصد ترک دارند بگذارند.

با این وجود سال‌هاست دخانیات یکی از کالاهای اصلی سبد خرید مردم جهان است. در ایران نیز حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیون نفر مصرف‌کننده سیگار داریم که براساس برآوردها ۶۵ میلیارد نخ‌سیگار در سال مصرف می کنند. ۴۰ درصد آن از تولیدات داخل کشور بوده است که۶۰ درصد در گیلان و بقیه ‌در تهران و ارومیه تولید می شود.

سیگار در هر نوع خود، مضر است اما متاسفانه بنا بر ملاحظات اقتصادی، تولید و مصرف می‌شود؛ بنابراین حداقل کار، ‌تولید کالای کم‌ضررتر و دارای استانداردهای مورد تائید جهانی است. کشور ما در منطقه‌ای قرار گرفته که‌ کالاهای جعلی و قاچاق بسیاری در اطرافش تولید می‌شود که فاقد استاندارد است.

چند نکته قابل توجه در مصرف سیگار

۱. با مصرف سیگارهای لایت میزان مصرف خود را زیاد نکنید: امروزه بسیاری از افراد به خصوص خانم ها به سیگارهای ‌به‌ اصطلاح لایت و باریک روی آورده اند؛ با این ‌باور که این سیگارها کم‌ضررتر هستند. ‌از آن‌جا که توتون موجود درسیگارهای لایت کمتر است، ‌مصرف‌کننده برای تامین میزان نیاز نیکوتین بدنش، ‌مجبور است تعداد بیشتری سیگار ‌مصرف کند؛ ‌مثلا اگر ‌فردی روزانه یک نخ سیگار معمولی می‌کشیده، الان باید ۳‌نخ‌ سیگار ‌به‌اصطلاح لایت مصرف ‌کند. دراین صورت، ضرر بیشتری نسبت به سیگارهای معمولی به‌خود می‌زند.

۲. اگر می خواهید سیگار بکشید، لااقل سیگاری با فیلتر نانو بکشید تا جذب نیکوتین آن بیشتر و نیاز به تعداد نخ سیگار و ضررهای ناشی از تدخین هم کمتر شود.

۳. در انتخاب سیگار مصرفی حتما یکسری نکات را مد نظر قرار دهید؛ مثل عکس هشدار سلامت ‌و هولوگرام ‌ایرانی (عکس برج میلاد) روی سیگارهای اصل که به حرارت دست حساس است و قرمز می شود یا درج مشخصات سیگارهای وارداتی مثل میزان نیکوتین و قطران، پیام‌های تصویری و جمله «جهت فروش در جمهوری اسلامی ایران»؛ بدین صورت لااقل تاحد زیادی از خرید سیگارهای نامرغوب تقلبی و ضررهای آن به بدن‌تان کم می‌کنید.

۴. حتما از سیگارهای استاندارد با قطران کمتر از ۹ استفاده کنید تا لااقل عوارض مصرف سیگار کمتر شود.

سیگار حاوی بیش از ۴۸۰۰ ماده شیمیایی است که بالغ بر ۶۸ مورد آن سرطان زا هستند. تنباکوی موجود در سیگار، حاوی نیکوتین و قطران است که روی همه بسته های سیگار میزان آنها نوشته شده است. نیکوتین ماده ای اعتیادآور است که همراه با قطران و منوکسیدکربن با استعمال سیگار وارد بدن شخص می شود. نیکوتین پس از جذب از مخاط دهان و بینی به مغز می رسد و بر سیستم اعصاب سمپاتیک و مرکزی اثر می گذارد. منوکسیدکربن نیز بر کارکرد فرد اثر گذاشته و باعث کاهش اکسیژن رسانی به بافت ها و افزایش ضربان قلب و فشار خون می شود. با گذشت زمان و قرار گرفتن در معرض مواد سمی و اکسیژن ناکافی عوارضی در افراد سیگاری به وجود می آید؛ مانند صدمات شبکیه چشم، پیری زودهنگام، ترمیم تاخیری زخم ها، ریزش مو، کاهش تراکم استخوان، کاهش ذخیره تخمک و یائسگی زودس، کاهش اسپرم و ناتوانی جنسی،  افزایش خطر حمله قلبی، افزایش احتمال سرطان های خون، دهان، گلو، حنجره، مری، ریه، لوزالمعده، کلیه ها و مثانه، مرگ زودهنگام، اختلال حافظه، یادگیری و تفکر منطقی.

البته تمام دود سیگار وارد بدن شخص سیگاری نمی شود و بیشتر آن به بیرون برگشته و وارد محیط و نیز بدن دیگران می شود. به این دود "دود دست دوم سیگار " یا "دود محیطی تنباکو" می گویند. استنشاق دود دست دوم که "سیگار کشیدن غیر فعال یا غیرارادی" نیز نامیده می شود، یکی از عوامل موثر در بروز سرطان ریه در افراد سالم غیرسیگاری است. فرزندان والدین سیگاری در مقایسه با فرزندان غیرسیگاری ها بسیار بیشتر به عفونت های تنفسی دچار می شوند و علائم تنفسی شدیدتری را تجربه می کنند. همسران افراد سیگاری نیز در مقایسه با همسران افراد غیرسیگاری بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی قرار دارند. متاسفانه حتی جداسازی سیگاری ها و غیر سیگاری هایی که در یک محیط هستند صرفا از اثر دود محیطی تنباکو بر غیرسیگاری ها کم می کند اما آن را از بین نمی برد.

معمولا سیگار کشیدن از سال های نوجوانی و اوایل جوانی شروع می شود و بسیاری از عوامل ژنتیکی، محیطی-اجتماعی، الگوگیری از همسالان و فشار اجتماعی نقش زیادی در شروع مصرف سیگار دارند. تحقیقات نشان داده اند نوجوانانی که والدین و دوستانشان سیگار می کشند بیشتر احتمال دارد سیگار بکشند؛ هم چنین مصرف اولین سیگار نوجوانان معمولا با همراهی دوستان و همسالان و تشویق آنها انجام می شود؛ در نتیجه نوجوانانی که سرکش ترند برای اینکه خود را سرسخت، بی اعتنا و مستقل نشان دهند و هم چنین از نظر دوستان و جنس مخالف جذاب تر باشند به مصرف سیگار روی می آورند. برای پیشگیری از مصرف سیگار در نوجوانان، درک فرایند سیگاری شدن آن ها و تعیین عوامل خطر و عوامل پیشگیرنده شروع زودهنگام مصرف سیگار ضروری است.

ترک سیگار در نگاه اول ساده به نظر می رسد ولی در اصل بسیار دشوار می باشد. ۷۰ % افراد سیگاری تمایل دارند سیگار را ترک کنند ولی هر ساله فقط ۴۶ % اقدام به ترک می کنند و از این میزان نیز فقط ۷ % قادر هستند تا یک سال پس از ترک سیگار از مصرف دوباره آن پرهیز نمایند. روش اصولی ترک سیگار درمان های دارویی، رفتاردرمانی و خودپایشی بیمار است. خودپایشی و ثبت موقعیت، هیجانات و رفتارهای هنگام سیگار کشیدن نقشه درمانی را برای فرد مشخص می کند. داروها ضمن رساندن نیکوتین موردنیاز بدن و کاهش دوز تدریجی آن، ولع مصرف و علائم ترک را هم کم می کنند. البته از آنجا که مصرف سیگار علاوه بر اعتیاد به نیکوتین، یک عادت رفتاری نادرست هم هست، لزوم خدمات روانشناختی و رفتاردرمانی در کنار درمان های دارویی بسیار ضروری و ضامن موفقیت درمانی ست.

  References:

· Lloyd, J., Mitchinson, J. and Harkin, J., ۲۰۱۳. ۱,۳۳۹ QI Facts To Make Your Jaw Drop: Fixed Format Layout. Faber & Faber

· Byron, M.J. and Hughes, J.R., ۲۰۲۱. Wikipedia and nicotine and tobacco: Meeting people where they are. Nicotine and Tobacco Research, ۲۳(۱۱), pp.۱۹۷۷-۱۹۷۹.

· Hoffman, S.J. and Tan, C., ۲۰۱۵. Overview of systematic reviews on the health-related effects of government tobacco control policies. BMC public health, ۱۵(۱), pp.۱-۱۱.

· Reitsma, Marissa B; Fullman, Nancy; Ng, Marie; Salama, Joseph S; Abajobir, Amanuel (April ۲۰۱۷). "Smoking prevalence and attributable disease burden in ۱۹۵ countries and territories, ۱۹۹۰–۲۰۱۵: a systematic analysis from the Global Burden of Disease Study ۲۰۱۵". The Lancet. ۳۸۹ (۱۰۰۸۲): ۱۸۸۵–۹۰۶. doi:۱۰.۱۰۱۶/S۰۱۴۰-۶۷۳۶(۱۷)۳۰۸۱۹-X. PMC ۵۴۳۹۰۲۳. PMID ۲۸۳۹۰۶۹۷