در بروجرد نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور چالش‌های مرتبط با زندگی روزمره افراد دارای معلولیت در حوزه‌هایی مانند مناسب‌سازی معابر، تسهیلات آموزشی و فرصت‌های شغلی مشهود است؛ این مشکلات در حالی ادامه دارد که شعار هفته جهانی معلولان امسال بر فراگیرسازی جامعه و تلفیق اجتماعی افراد دارای معلولیت تاکید می‌کند و انتظار می‌رود این رویکرد در برنامه‌ریزی شهری و اجتماعی به‌طور جدی‌تر دنبال شود.

گفت‌وگو با کارشناسان محلی نشان می‌دهد برخی اقدامات انجام شده از جمله طرح‌های مناسب‌سازی و توسعه خدمات توانبخشی هنوز با استانداردهای لازم فاصله دارد، از سوی دیگر، نبود امکانات آموزشی متناسب با نیازهای نابینایان و ناشنوایان، اجرای ناقص سهمیه سه درصدی استخدام و محدودیت در آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای بخشی از دغدغه‌هایی است که از سوی جامعه معلولان مطرح می‌شود.

در کنار این چالش‌ها روایت‌های شهروندان دارای معلولیت تصویر روشن‌تری از واقعیت‌های روزمره ارائه می‌دهد؛ از مشکلات رفت‌وآمد در معابر ناهماهنگ با استانداردهای جهانی گرفته تا دشواری‌های ارتباطی ناشی از نبود مترجم زبان اشاره و محدودیت‌های موجود در خدمات اداری این روایت‌ها نشان می‌دهد که فاصله میان برنامه‌های روی کاغذ و تجربه عملی افراد همچنان قابل توجه است.

کارشناسان حوزه اجتماعی نیز تاکید می‌کنند که تحقق جامعه فراگیر تنها با اجرای چند پروژه عمرانی میسر نمی‌شود و نیازمند اصلاحات ساختاری، همکاری بین‌نهادی و مشارکت مستقیم افراد دارای معلولیت در فرایندهای نظارتی است، از نظر آنها دسترسی برابر به آموزش، حمل‌ونقل، فرهنگ‌سازی عمومی و اجرای کامل قوانین حمایتی، محورهای اصلی عبور از وضع موجود به سمت جامعه‌ای فراگیر و عادلانه است.

همزمان با هفته جهانی معلولان گفت‌وگو با چند نفر از شهروندان دارای معلولیت در بروجرد تصویر روشن‌تری از مشکلات و مطالبات آنان ارائه می‌کند، در همین خصوص کارشناس امور نابینایان بهزیستی بروجرد گفت: آموزش نابینایان نسبت به گذشته بهتر شده اما هنوز با استانداردهای مطلوب فاصله دارد، مدارس تلفیقی امکانات کافی برای دانش‌آموزان نابینا ندارد و تنها واحد آموزشی استثنایی شهرستان مدرسه «فردوس» است.

محمد معظمی گودرزی همچنین وضعیت آموزش‌های مهارتی را ناکافی دانست و افزود: فناوری‌های نوین نقش بیشتری نسبت به روش‌های قدیمی مانند تایپ بریل پیدا کرده‌اند که این مهم نیز باید مورد توجه مسوولان دستگاه‌های آموزشی قرار بگیرد.

وی با اشاره به اینکه مراکز فنی‌وحرفه‌ای برای نابینایان مناسب‌سازی نشده و اشتغال این گروه همچنان در سطح بسیار پایینی قرار دارد، تاکید کرد: مناسب‌سازی معابر باید استاندارد و اصولی باشد و این اقدامات در برخی مسیرها و مکان‌ها بدون مشورت با متخصصان و کارشناسان بهزیستی اجرا شده‌اند.

سجان، شهروندان ناشنوا گفت: فضای شهری برای ناشنوایان مناسب نیست و بسیاری از آنان در آزمون رانندگی به دلیل مشکلات آموزشی با ناکامی مواجه می‌شوند.

وی افزود: برخوردهای نامناسب یا تحقیرآمیز هنوز دیده می‌شود و نبود مترجم زبان اشاره در ادارات دولتی یکی از بزرگترین موانع ارتباطی این قشر است.

علی، ورزشکار ناشنوا نیز اظهار کرد: در بسیاری مواقع ناچار است برای بیان خواسته‌هایش از زبان اشاره استفاده کند اما بیشتر مردم آن را نمی‌دانند.

وی بیان کرد: استفاده از واژه‌های آزاردهنده و تفاوت میان زبان اشاره رسمی و آنچه نسل‌های قدیمی‌تر استفاده می‌کنند، باعث می‌شود دسترسی به اطلاعات صوتی‌ و تصویری دشوار باشد.

معصومه نیز که از ناشنوایان زیر پوشش بهزیستی بروجرد است، گفت: نداشتن شغل ثابت برای افراد ناشنوا موجب وابستگی اقتصادی آنها می شود و این مهم در کنار مسائل و مشکل دیگر که حتی برای انجام امورات روزمره در بیرون از خانه به علت مناسب سازی نشدن معابر شهری وجود دارد، مشکلات را دوچندان می کند.

یکی از شهروندان دارای معلولیت جسمی‌حرکتی گفت: مناسب‌سازی معابر بیشتر به نصب چند موزاییک رنگی محدود شده و استانداردهای لازم رعایت نمی شود.

وی افزود: این نوع مناسب‌سازی بیشتر جنبه نمادین دارد و در عمل کمکی به تردد مستقل افراد دارای ویلچر یا واکر نمی‌کند و همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از آنان برای رفت‌وآمدهای روزمره همچنان نیازمند همراه باشند.

ثبت ۷ هزار و ۵۰۰ پرونده توانبخشی در بهزیستی بروجرد

کرم‌رضا پیردایه رئیس اداره بهزیستی شهرستان بروجرد، گفت: ۷هزار و ۵۰۰ پرونده توانبخشی زیر پوشش بهزیستی بروجرد قرار دارد که از این تعداد ۶ هزار و ۱۰۴ نفر به صورت ماهانه مستمری دریافت می‌کنند، سایر افراد به دلیل نداشتن شرایط احراز مستمری از دیگر خدمات بهزیستی مانند کمک‌ هزینه تحصیلی، خدمات درمانی، توان‌پزشکی، پلاک خودروی ویژه و حمایت‌های مکمل بهره‌مند می‌شوند.

 پیردایه همچنین به فعالیت طرح CBR در روستاهای شهرستان اشاره کرد و افزود: هم اکنون هزار و ۸۹۷ پرونده فعال در این بخش وجود دارد که خدمات مرتبط با توانبخشی و حمایت‌های اجتماعی از طریق ۲۰ تسهیل‌گر محلی و میانی ارائه می‌شود.

وی یادآور شد: CBR یا طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه از جمله برنامه‌هایی است که توسط بهزیستی در مناطق روستایی و دورافتاده اجرا می‌شود تا بتوان با شناسایی افراد معلول در این مناطق، بنابر استعداد و ظرفیت هر منطقه برای توانمندسازی آنها اقدام کرد.

رئیس اداره بهزیستی شهرستان بروجرد اظهار کرد: هر فرد دارای معلولیت براساس استعداد خود و ظرفیت‌های منطقه محل سکونت در رشته‌های مختلف از جمله صنایع دستی، کاشت محصولات کشاورزی و صیفی‌جات، قالی باقی و قلاب بافی توانمند می‌شود.

پیردایه با بیان اینکه توانبخشی مبتنی برجامعه یعنی با توجه به ظرفیت‌های موجود در محیط روستا برای توانبخشی و حمایت معلولان درآن محیط نهایت استفاده و بهره برداری می‌شود، اضافه کرد: مهمترین فعالیت‌های برنامه شناسایی معلولان، آموزش در خانواده و خارج از خانواده، تشکیل صندوق‌های مالی خرد و دادن تسهیلات به اعضا، دریافت سرمایه کار، نیازسنجی و ارجاع به واحدهای مربوطه پیگیری مناسب سازی معابر و منازل مددجویان و پیگیری و اطلاع رسانی قانون حمایت از حقوق معلولان است.

وی با تاکید بر اهمیت مناسب‌سازی معابر بیان کرد: بروجرد در ارزیابی‌های استانی جایگاه خوبی دارد اما اقدامات انجام شده هنوز با سطح استاندارد مطلوب فاصله دارد و لازم است، روند بهبود زیرساخت‌ها با جدیت بیشتری ادامه یابد.

نگاه جامعه‌شناختی به فاصله میان شعار فراگیرسازی و واقعیت

نگاه کارشناسان حوزه علوم اجتماعی می‌تواند تصویر دقیق‌تری از ریشه‌ها و ابعاد این چالش‌ها ارائه دهد، تحلیل‌های آنان نشان می‌دهد بسیاری از مشکلات روزمره افراد دارای معلولیت تنها نتیجه کمبودهای فیزیکی نیست، بلکه به ساختارهای فرهنگی، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و مشارکت محدود همین افراد در فرایند تصمیم‌سازی مرتبط است.

در همین راستا، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به شعار امسال هفته جهانی افراد دارای معلولیت گفت: فراگیرسازی جامعه زمانی معنا پیدا می‌کند که افراد دارای معلولیت در تصمیم‌گیری‌ها، فضاهای شهری، نظام آموزشی و بازار کار به‌عنوان شهروندانی برابر دیده شوند.

معصومه زارعی جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی، تاکید کرد: تلفیق اجتماعی، یک شعار تشریفاتی نیست و زمانی تحقق پیدا می‌کند که رویکردهای اجتماعی و نهادی به معلولیت تغییر کند.

وی افزود: بخش مهمی از طرد اجتماعی نه از خود معلولیت، بلکه از نگرش‌ها و ساختارهای ناکارآمد ناشی می‌شود از پیاده‌روهای غیراستاندارد و حمل‌ونقل نامناسب گرفته تا روندهای اداری پیچیده و ناآگاهی عمومی نسبت به زبان اشاره و نیازهای افراد دارای معلولیت، براین اساس اگر قرار باشد جامعه فراگیر شود، باید به جای نگاه صرفا حمایتی، رویکردی توانمندساز بر نظام سیاست‌گذاری حاکم شود.

جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی با تشریح اولویت‌های مداخله‌ای در این حوزه بیان کرد: نخستین گام برای تحقق تلفیق اجتماعی، ایجاد دسترسی برابر به خدمات شهری، آموزشی و شغلی است.

زارعی اضافه کرد: تغییر نگرش عمومی نیز بخش مهمی از این مسیر است؛ زیرا بسیاری از تبعیض‌ها، به‌طور ناخواسته و در رفتارهای روزمره شکل می‌گیرد و افراد دارای معلولیت را از مشارکت کامل باز می‌دارد.

وی در تبیین راهکارهای عملی، بر لزوم همکاری بین‌بخشی تاکید کرد و یادآور شد: ارتقای وضعیت افراد دارای معلولیت بدون مشارکت هم‌زمان شهرداری، آموزش‌ و پرورش، رسانه‌ها، نظام مهندسی، بهزیستی و نهادهای فرهنگی ممکن نیست، تدوین استاندارد واحد برای مناسب‌سازی، گسترش آموزش زبان اشاره در ادارات و مدارس و ایجاد فرصت‌های شغلی با حمایت کارفرمایان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق جامعه فراگیر داشته باشد.

این پژوهشگر اجتماعی گفت: حضور فعال خود افراد دارای معلولیت در فرآیندهای مشورتی و نظارتی باید جدی گرفته شود؛ به این معنا که ارزیابی پروژه‌های مناسب‌سازی، اصلاح مقررات شهری، طراحی برنامه‌های آموزشی و حتی تولید محتواهای رسانه‌ای، بدون حضور نمایندگان جامعه معلولان ناقص و غیرواقع‌بینانه خواهد بود، وقتی سیاست‌گذاری با مشارکت مستقیم ذی‌نفعان انجام شود، نتایج به‌مراتب موثرتر، پایدارتر و عادلانه‌تر خواهد بود.