بی‌تفاوت نبودن و دست دیگران را برای کمک گرفتن، همواره مورد تأکید اهل بیت و گذشتگان ما بوده است. در سایه همین نوع‌دوستی و کمک کردن به هم‌نوعان است که می‌توان جامعه‌ای شاد، متحد و به دور از انبوه تنهایی را رقم زد. آنچه که به‌راستی لازمه این روزهای عصری است که همه به‌دنبال ثروت و قدرت و منزلت یکه‌تازانه هستند.
تفسیر جایگاه یاری رساندن به دیگران و دست دیگران را گرفتن و آن‌ها را از زمین بلند کردن، موضوعی سهل و ممتنع است. اینکه در عین غنا و بی‌نیازی به یاد دیگران باشی و از شکاف بین خود و هم‌نوعت لذت نبری، کار سختی است و باید آن را آموخته باشی تا بتوانی وارد این وادی شوی.
امام‌علی(ع) می‌فرمایند: «طوبی لِمَن أحسَنَ إلَی الِعبادِ و تَزَوَّدَ لِلمَعادِ» خوشا به حال آن کسی که به بندگان خدا نیکی کند و برای آخرت خود، زاد و توشه برگیرد.
در سفارشی که پیغمبر «صلی‌الله‌وعلیه‌وآله» به حضرت علی«علیه‌السلام» کرد، فرمود: یا علی! هرکس این چهار کار در او جمع شود، خداوند در بهشت خانه‌ای برای او بنا می‌کند.
1) کسی که یتیمی را پناه دهد.
2) بر بیچاره و ضعیف رحم کند.
3) با پدر و مادر خود مهربان باشد.
4) با بنده و زیردست به رفق و با ملایمت و مدارا رفتار کند.
یا علی! هرکسی یتیمی را از نظر مالی کمک کند، به اندازه‌ای که بی‌نیاز شود، بهشت بر او لازم می‌شود و هرکه دست ترحم بر سر یتیمی بکشد، به پاداش این عمل، در مقابل هر دانه موی یتیم، خداوند نوری درخشان در قیامت، به او عطا می‌کند. (زبده‌الاحادیث، جلد2، ص66)
احسان و نیکوکاری از جمله آموزه‌های دینی ما است که در قرآن کریم، بارها به آن سفارش شده است. موضوعی که هر لحظه‌اش دارای کارکردی خاص در عرصه‌های فردی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و غیره محسوب می‌شود و به راستی که مؤمنان واقعی و انسان‌های اهل خرد، در هر عصر و نسلی، این مهم را دریافته و برای بهره‌مندی از آن، قدم برمی‌دارند.
سعدی، شاعر نام‌آور ایران سفارش می‌کند: ره نیک مردان آزاده گیر/ چو ایستاده‌ای دست افتاده گیر.
چنان که در برگ‌برگ تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامیمان مشهود است، رسیدگی به مردم و نیازمندان به‌ویژه ایتام، گُل سرسبدِ دستورات و سفارشات است. خداوند در آیه 2 سوره مائده، به این امر اشاره دارد و می‌فرماید: «وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی»، بر امور نیک و تقوی، تعاون و همکاری نمایید. انسان مسلمان باید در پی رفع حوائج برادر مسلمان باشد و سعی کند، تا می‌تواند به هر صورت ممکن، به آنان یاری دهد. در روایت آمده است: هرگاه مسلمانی رفع گرفتاری مسلمانی را می‌کند، خداوند به او خطاب می‌نماید که پاداش تو بر من و برای تو، غیر از بهشت را نمی‌پسندم.
اما به‌راستی در نیکوکاری چه چیزی نهفته است که در آیات و احادیث و روایت‌ها نسل‌به‌نسل به آن سفارش شده است؟
یکی از محوری‌ترین مسائل قرآن کریم، توجه به احسان و نیکوکاری و انفاق در راه خداست که بیش از 100 آیه درباره این موضوعات نازل شده است. احسان و نیکوکاری مانند نماز، گاهی لازم است آن را آشکارا و در ملاء عام انجام داد و گاهی نیز باید مخفی باشد تا ریا محسوب نشود. بنابراین آنچه در احسان و نیکوکاری اهمیت دارد، خلوص نیت برای خداوند است.
آیاتی همچون «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» (البقرة:274) تأکید دارد که از جمله عباداتی که می‌توان پنهانی و ظاهری انجام داد، همین انفاق، احسان و نیکوکاری است.
«الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ» (4) «أُوْلَئِکَ عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (5) همان کسانی که نماز را بر پا می‌دارند، زکات را ادا می‌کنند، و به آخرت یقین دارند. (4) آن‌ها بر طریق هدایت پروردگارشان هستند، و آن‌هایند رستگاران. (5)
آری نیکوکاران با خدای خویش، به وسیله نماز در ارتباط هستند و با بندگان خدای مهربان به وسیله پرداخت زکات و انفاق و کمک به مستمندان ارتباط نیکو دارند و قلب‌هایی سرشار از یقین به آخرت. این چنین بندگانی رستگارانند.
«و یُطعِموُنَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسکیناً و یَتیماً و أسیراً، إنَّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنکُم جَزاءً و لاشُکُوراً»
و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دهند. «ما برای خشنودی خدا است که به شما میخورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.»
مهم‌ترین رکن و اصل انفاق، در نظر داشتن رضای خداوند است که اگر نباشد، دیگر انفاق محسوب نمی‌شود.
در دنیای جدید و به قولی عصر ماشینی شدن، حتی روابط اجتماعی انسان‌ها نیز تحت‌الشعاع قرار گرفته است. در زندگی‌های آپارتمان‌نشینی، همسایه‌ها نه‌تنها از حال هم خبری ندارند، بلکه حاضر نیستند، در آسانسور برای 30 ثانیه هم که شده، با یکدیگر هم‌مسیر شوند. حاضرند؛ دیرتر به سر کار بروند. اما آن‌قدر معطل کنند، تا همسایه‌شان برود و بعد این‌ها در خانه را باز کنند که مبادا سلامی به هم بدهند. از گران شدن تلفن همراه و ماشین خود لذت می‌برند. چراکه این شکاف طبقاتی را عامل قدرت، ثروت و منزلت می‌دانند.
حال در چنین عصر و دورانی، اگر آن آموزه‌های دینی و انسانی و اخلاقی به‌کار گرفته شود، تمامی این حسادت‌ها، رقابت‌ها، تنهایی‌ها، یکه‌تازی‌ها، دیگران را ندیدن‌ها، خودخواهی‌ها، فراموشی‌ها و غیره رنگ می‌بازد و چه‌زیبا سعدی می‌گوید: من از بینوایی نیم روی زرد/ غم بینوایان رُخم زرد کرد.
جای این نگاه و این باور قلبی که خداوند دست تک‌تک ما را بارهاوبارها می‌گیرد و نمی‌گذارد که زمین بخوریم، در زندگیمان اگر پُررنگ شود، ما نیز به جای گرفتن مچ دیگران، دستان آن‌ها را خواهیم گرفت و به جای آن، از دیگران برای خود پُل بالا رفتن نمی سازیم!. پاهایمان را پشت کودک کار نمی‌گذاریم تا حس کنیم از او بالاتریم. می‌دانیم که هر بار که دست کسی را بگیریم، خداوند نیز دستان ما را رها نخواهد کرد.
با همه این تفاسیر، در این نوشتار برآن شدیم تا پای سخن سه نفر از خیّرین در استان همدان بنشینیم و از خاطرات و تأکیدات آن‌ها بهره‌مند شویم که در ادامه آن‌ها را می‌خوانید:
با هر دستی که بدهی، با همان دست می‌گیری
احمد صلواتیان که از سال 1389 «مؤسسه خیریه ترنم محبت» را راه‌اندازی کرده است، در گفت‌وگو با سپهرغرب مطرح کرد: در این دو مرکز حدود 220 نفر از سنین سه سال تا بالای 18 سال، زیر پوشش هستند که در گروه‌های سنی 3 تا 6، 6 تا 12، 12 تا 18 و بالای 18 سال قرار دارند.
وی با بیان اینکه 10 سال پیش با سرمایه شخصی، کار خود را در این عرصه آغاز کرده است، گفت: جرقه اصلی، سال 1388 در ذهنم خورد. اما پیش‌تر نیز با بهزیستی و کمیته امداد ارتباط داشتم. در سال 80 در سراسر کشور مراکز شبانه‌روزی بهزیستی، به بخش خصوصی واگذار شد و در سال 88 در همدان مؤسسه خیریه ترنم محبت، آغاز به‌کار کرد.
این خیّر در ادامه گفت‌وگو مطرح کرد: کمک کردن به دیگران، جزء وظایف انسانی ما است و به اعتقادات ما بر می‌گردد. با هر دستی که بدهی، با همان دست می‌گیری و به‌راستی که پاداش یاری رساندن به دیگران، قابل شمارش نیست.
صلواتیان با بیان اینکه خداوند می‌خواهد، ما را امتحان کند و ببیند در قبال بچه‌ای که هیچ کس و کاری را ندارد، ما چه واکنشی داریم، مطرح کرد: ما انسانیم، اشرف مخلوقات؛ از ما انتظار می‌رود که نسبت‌به دیگران بی‌تفاوت نباشیم. برای پیشرفت بچه‌هایی که سرپناه و کسی را ندارند، گامی برداریم.
وی در تشریح بهترین خاطره خود در این دوران، گفت: تمامی این روزها، برایم همراه با خاطرات است. اما بهترین این خاطرات به بزرگ شدن دخترهای یتیم در مرکزمان مربوط است. 24 نفر از آن‌ها بزرگ شدند و برایشان جهیزیه گرفتیم، سالن گرفتیم و در مراسم ازدواجشان بودیم و حال نیز از آن ها، 16 نوه داریم که تک‌تک آن‌ها می‌تواند، برایمان داستانی بسیار زیبا باشد.
صلواتیان با بیان این موضوع تصریح کرد: هر روز بودن در کنار این بچه‌ها و در مرکزهای نگهداری شبانه‌روزی و مددکاری بودن، برایمان توأم با خاطرات است.
این اطمینان کامل وجود دارد که در کمیته امداد و یاری رساندن به ایتام و افراد نیازمند، تمامی کمک‌های شما به دست فرد نیازمند می‌رسد
خیّر همدانی دیگر، که می‌خواست نام وی در این نوشتار درج نشود، فعالیت‌های خود را از سال 1383 با طرح اکرام آغاز کرده است.
وی در گفت‌وگو با سپهرغرب مطرح کرد: در طرح اکرام، می‌توان به دیگران کمک کرد و هرچند وقت یک‌بار در سمیناری که برگزار می‌شود، این افراد گرد هم می‌آیند و خیالمان راحت می‌شود که برنامه‌ای واقعی است. به‌ویژه حال که جوّ بی‌اعتمادی درست شده و مردم گمان می‌کنند، این کمک‌ها به دیگر کشورها می‌رود.
این خیّر همدانی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه در سمینار برگزار شده، حتی می‌توان به‌صورت مستقیم با افراد نیازمند آشنا شد، وضعیت مالی آن‌ها را دید و به آن‌ها کمک کرد.
وی با بیان اینکه روز اول که وارد این مسیر شدم، نیّتم این بود که به 4 یا 5 نفر کمک کنم و حال در استان همدان به 22 نفر کمک می‌کنم، خاطرنشان کرد: افرادی که نیتشان کمک رساندن به دیگران است، طرح اکرام و کمک به کمیته امداد را به آن‌ها پیشنهاد می‌کنم. چراکه با این طرح، پول آن‌ها به افراد نیازمند واقعی می‌رسد.
این خیّر با اشاره به اینکه مؤسسه خیریه‌ای ندارد، مطرح کرد: همسرم در این مسیر مرا یاری می‌دهد و برای توزیع غذا پیش آمده که مادر همسرم نیز هزینه تعدادی از غذاها را تقبل کرده است.
وی خطاب به مردم گفت: این اطمینان کامل وجود دارد که در کمیته امداد و یاری رساندن به ایتام و افراد نیازمند، تمامی کمک‌های شما به دست فرد نیازمند می‌رسد.
در کار خیر باید منیّت‌ها را برداشت و فقط خداوند را دید
در ادامه گفت‌وگو، پای صحبت یکی از بانوان فعال در «مؤسسه خیریه گل‌های نسیم همدان» که مرکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست است، نشستیم.
وی به خبرنگار سپهرغرب گفت: به نظرم کمک کردن به دیگران، زمینه ذاتی و پرورشی می‌خواهد و باید آدمی آن را در خانواده و اطرافیان خود دیده باشد، به یاد دارم که پدرم در شب یلدا]، از ما می‌خواست که مقداری از هر آنچه را که تهیه کرده بود، به همسایگانمان بدهیم و ما انفاق کردن را از آن دوران آموختیم و عادت به این عمل کرده‌ایم و با این رویه بزرگ شده‌ایم.
این بانوی خیّر با بیان اینکه در دوران دانشجویی‌ام که هم‌زمان با دوران اعتصاب و انقلاب بود، به بچه‌ها در خانه درس می‌دادم، مطرح کرد: در اوایل انقلاب، با حضور در جهادسازندگی به روستاها می‌رفتم و فعالیتم در کمیته بهداشت بود و همراه پزشکان به مردم خدمت‌رسانی می‌کردم و بعد از آن نیز فعالیت‌های داوطلبانه‌ای با بهزیستی داشتم و بعد از آن نیز با کمیته امداد آشنا شدم.
وی با اشاره به اینکه با زندگی برخی شهدا آشنا شدم، از شهید خضریان نام برد و در این راستا ادامه داد: این شهید، روزه و نماز استیجاری می‌گرفت و درآمدشان را برای کمک به خانواده‌های محروم مصرف می‌کردند و به‌صورت شبانه به آن‌ها کمک می‌رساندند. البته ما در مقابل افراد خیّر دیگر، چیزی نیستیم.
این بانوی همدانی به دوران بازنشستگی خود اشاره کرد و گفت: در این دوران، در خدمت فرزندان بهزیستی هستم و این موضوع را توفیقی از سوی خداوند می‌دانم که من برنامه‌هایم را به این سمت سوق داده‌ام. اما باید گفت که تمامی این اتفاقات با همت و حضور جمعی که در کنارم هستند، رقم خورده است. چراکه آدم تنهایی به جایی نمی‌رسد. امر مهمی که در امور خیریه هست، اینست که باید منیّت‌ها را برداریم و برای رضای خدا باشد و فقط خدا را ببینیم و نه فردی دیگر و مطرح شدن‌ها را.
مسلمان باید شکاف‌های مادی و معنوی بین خود و جامعه را پُر کند
وی با تأکید بر اینکه هر آنچه که خداوند به ما داده است، از آن ما نیست و خداوند به ما آن‌ها را بخشیده است، تصریح کرد: نمی‌توان ادعا داشت که هر آنچه داریم، از خود ما است. چراکه همین مغزی که به‌کار می‌گیریم تا وارد کاری شویم، تمامی این‌ها را خداوند به ما بخشیده است.
این بانوی خیّر به آیات قرآن اشاره کرد که خداوند در آن تأکید کرده است: «از آنچه دوست دارید، انفاق کنید و از هرچه انفاق کنید، قطعاً خدا بدان داناست.»
وی ادامه داد: مسلمان باید شکاف‌های مادی و معنوی بین خود و جامعه را پُر کند.
وی با بیان اینکه «مؤسسه خیریه گل‌های نسیم همدان»، نگهداری کودکان بی‌سرپرست (30 کودک) به‌صورت شبانه‌روزی و یک دبستان خیریه برای دختران در معرض آسیب‌های اجتماعی، در مقطع ابتدایی که مستعد و بی‌بضاعت هستند را در دل خود جای داده است، گفت: در این مدرسه، تغذیه به‌صورت رایگان و بسته‌های حمایتی و سرویس رایگان درنظر گرفته شده که در مجموع، در مرکز نگهداری شبانه‌روزیمان حدود 90 نفر را پذیرش و بزرگ کرده‌ایم.
این بانوی خیّر در ادامه صحبت‌های خود از راه‌اندازی کارگاهی تولیدی در مدتی قبل نیز سخن به میان آورد و ادامه داد: سعی داریم تا خیریه‌ها از این پس، اشتغال ایجاد کنند تا به جای ماهی دادن به مردم، به آن‌ها ماهی‌گیری را بیاموزیم. بدین‌سان در این کارگاه، در دوران مورد نیاز به سمت تولید ماسک و وسایل بیمارستانی سوق داده‌ایم و در تلاشیم تا مجوز دائمی تولید البسه بیمارستانی را بگیریم تا اشتغالی دائمی برای بچه‌های خیریه و هم زنان بی‌سرپرست متقاضی کارمان، ایجاد کنیم.
وی با بیان اینکه برای این برنامه، به‌دنبال مکان مناسب هستیم تا از سویی بتوانیم، مکانی برای تهیه غذا نیز فراهم سازیم، تصریح کرد: در حال حاضر، ماهانه خرج مؤسسه خیریه ما حدود 50 میلیون تومان است که سازمان بهزیستی 10 میلیون آن را تأمین و 40 میلیون آن با کمک خیرین پیش می‌رود.
این خیّر همدانی، با بیان اینکه در این مؤسسه برای 15 نفر نیز تاکنون اشتغال‌زایی شده است، گفت: لحظه‌به‌لحظه حضورم، در این مؤسسه همراه با خاطره است. به یاد دارم، فرزندم زمانی که کوچک بود، در یک برنامه دوربین مخفی تلویزیونی، آرزویش را چنین مطرح کرده بود که آرزو دارم، آن‌قدر پول داشته باشم که هرچه ببخشم، تمام نشود و من نیز همین آرزو را دارم. حال نیز به مردم می‌گویم که کار خیر، نه‌تنها برای روح آدمی نیاز است، بلکه باعث سلامتی جسمی انسان نیز می‌شود و آدمی با محبت کردن، پرداخت کمک هزینه، اهدای هدایا و غیره آثار خوب آن‌ها را در زندگی خود خواهد دید.
وی در پایان از خیرین خواست تا در صورتی که مایل به کمک هستند، مشارکت‌های مردمی خود را به «مؤسسه خیریه گل‌های نسیم همدان» واقع در بلوار شهیدان بهادر بیگی، روبروی بنیاد مسکن یا به شماره حساب کارت (6104337960233714) اهدا کنند.
ای که دستت می‌رسد، دستی بگیر
خدمت به خلق خدا، در فرهنگ تعالیم قرآن و عترت، ارزش و ثواب فراوانی دارد. لذا می‌طلبد؛ گرهگشایی و رفع نیاز از نیازمندان را که تبدیل به یک ارزش و یک فرهنگ عمومی شود. چنان‌که امام علی(ع) دراین باره به کُمیل می‌فرماید: «ای کمیل! به خانوادهات دستور ده، در تحصیل مکارم اخلاق بکوشند و حتی در تاریکی‌های شب به برآوردن حاجات مردم و رفع گرفتاریهای آن‌ها بپردازند. سوگند به خدایی که جانم در دست اوست، هیچکس بر دل انسان مؤمنی سرور و شادمانی وارد نمیکند، مگر آن‌که خدا از این عمل خیر، یعنی سرور و شادمانی، مایه لطفی میآفریند که در موقع نزول بلا و به هنگام گرفتاری، سریع‌تر از سیلاب در سراشیبی، به یاری او می‌رسد و او را نجات می‌دهد.
در این روزها؛ شرایط اقتصادی به بسیاری از خانواده‌ها فشار می‌آورد و از آن سو، شاهد رشد کودکان کار، فقر، برخی از آسیب‌های اجتماعی و غیره هستیم. به‌ویژه حال که شرایط روزهای شیوع ویروس کرونا، منجر به کساد برخی از مشاغل و خانه‌نشینی‌های چند ماهه شد، نیاز است بار دیگر آستین‌هایمان را بالا بزنیم و بدانیم که این شرایط ایجاد شده است تا ما را در آزمون زندگی مجدد بیازماید. این همه سفارش در قرآن کریم بی‌دلیل نیست. اگر بار دیگر فرهنگ و سبک زندگی ایرانی و اسلامی ما در جامعه متبلور شود، به‌راستی که خودخواهی‌ها، تنهایی‌ها، شکاف‌ها، قدرت‌طلبی‌ها، ثروت‌اندوزی‌ها، کم‌رنگ شدن روابط اجتماعی و مشارکت‌ها و در مجموع «منیّت»ها و «انبوه تنها بودن»ها رنگ می‌بازد و ثمره آن، ورای ثمره فردی، در جامعه‌ای «شاد» و « متحد» خود را نشان خواهد داد که خداوند مادام به مردمان آن لبخند می‌زند و رحمت خود را شامل آنان می‌کند.
خبرنگار- شکیبا کولیوند
نظر شما