مقاله / جایگاه افراد دارای معلولیت درساختار شهر ایمن

شهردرحقیقت انعکاس کالبدی عوامل اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی و مذهبی درفضا می باشد. شهرپدیده ای است که درمکان و فضا و درطی زمان، رشد و نمو می کند و متناسب با روح و شرایط زمان و تغییر نیازها ، خود را وفق می دهد گاهی نیازهای بوجود آمده باعث می شود که شکل کنونی شهرها تغییرکند تاجائی که شهر برای تمامی افراد طراحی شده و به نوعی تمامی افراد باید ازآن استفاده کنند و ازحق طبیعی خود بهره گیرند . حقوق بشر، حقوقی است که انسان صرف نظر از رنگ ، نژاد و جنس وکیش و قومیت و عقیده و هرموقعیت دیگر و بدون هیچگونه تبعیضی و بصورت برابر و به محض تولد صاحب این حقوق می شود وکسی به او اعطاء نمی کند و قانونگذار صرفاً به آن جنبه عینی داده و ضمانت اجراء می بخشد اما ناگفته پیداست وضعیت همیشه بدین شکل نیست و گروههائی ازافراد همواره به خاطر شرایط و موقعیتی که دارند ازدستیابی کامل به حقوقشان محروم مانده اند که معلولان ازاین نوع هستند ، حال اگرکمی دقت کنیم درسطوح مختلف بین المللی قوانینی در زمینه حقوق معلولان و قوانین شهرسازی و معماری تدوین نموده اند ، باید این قوانین درزندگی واقعی معلولان نمود عینی داشته باشندو آنها اثراین قوانین را دربرنامه های اجرائی و طراحی های معماری و به عبارتی روان بودن طرحها ازنظردسترسی مشاهده کنند ، درحقیقت اگرزندگی واقعی معلولان درشهر را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم کمبود فضاهای فرهنگی ، آموزشی ، ورزشی مناسب سازی شده و واقعیت هائی که یک معلول درمسایل شهری و معماری با آن مواجه است را مشاهده می کنیم و اهمیت موضوع مطرح میگردد.

اکنون درکشورهای اروپائی ، اهمیت ویژه ای به معلولین داده می شود و میتوان اذعان داشت با اینکه تفکر حل مشکلات معلولان با تاخیر شروع شد اما درحال حاضر آن دسته ازکشورهایی که دارای تجربه های مفیدی درحل معضلات و موانع و مشکلات معلولین هستند ، توانسته اند به راه حل های مفیدی دراین زمینه دست یابند.

آنچه در ایران مهم است توجه به این پیشرفت هاست باتوجه به گوناگونی جوامع بشری و نحوه زندگی آنان باید اذعان داشت که افزایش مسائل و مشکلات بوجود آمده در زمینه های اجتماعی و معضلاتی که انسانهای معلول با آنها سروکار دارند نسبت مستقیم با پیشرفت های تکنیکی و صنعتی کشورهادارد و باتوجه به اینکه قوانین بین المللی درتمامی دنیا به شکل یکسان وضع شده است آنچه برای کشور ماضرورت دارد توجه به این قوانین بصورت عملی تر و واقع بینانه تر می باشد و تغییرات و سامان دادن به مسائل شهری و معماری ضروری است.

شهر و معلولین :

براساس آمار سازمان بهداشت جهانی هم اکنون 10 درصد جوامع در حال توسعه به نوعی ازمعلولیت رنج می برند واز 450 میلیون نفر معلول درجهان قریب 80 % آنان درکشورهای توسعه نیافته زندگی می کنند و یک سوم ازاین 450 میلیون نفر را کودکان تشکیل می دهند یعنی کسانی که درآغاز زندگی هستند و باید یک عمر را بامعلولیت سرکنند که ایران نیز با داشتن بزرگترین اقلیت کشور ازاین قاعده مستثنی نیست. ایران یکی از کشورهائی است که بالاترین سرانه جمعیتی افراد معلول را دردنیا را دارند که گروه بزرگی از آنان راجانبازان سالهای دفاع مقدس تشکیل می دهند ، ما  رکوردار تصادفات رانندگی دردنیا و دارای بالاترین نرخ مرگ و میر ناشی ازآن نیز هستیم ( 400 نفر درهرهفته ) آمار معلولان ناشی ازسایر سوانح و حوادث هم چندان پایین نیست. اگر جمعیت سالمندان و کم توانان را هم اضافه کنیم درصد قابل توجهی ازجامعه ایرانی ازکم توانی حرکتی رنج می برند. براساس سرشماری عمومی سال 85 ، یک میلیون و دوازده هزارنفر ازجمعیت کشور دارای حداقل یک نوع معلولیت هستند که 64 درصد آنها را مردان تشکیل می دهند و همچنین بیش از 526 هزار جانباز تحت پوشش بنیاد شهید و امورایثارگران میباشند که ازاین تعداد بیش از 206 هزار نفر درصد جانبازی 25 درصد و بالاتر دارند و ضمناً هفت میلیون و سیصد هزار نفر سالمند درکشور وجود دارد . شهر تهران به واسطه جمعیت بالای معلولان و مراجعات بسیارآنان به عنوان الگو برای سایر شهرها و استانهای کشورمان مطرح میباشد . تامین دسترسی و فرصت های برابر برای مردم یکی ازارکان حقوق شهروندی است که به عنوان پیش نیاز سایرخدمات شغلی ، آموزشی ، بهداشتی ، ورزشی و رفاهی هم تلقی می شود. معلولان بویژه آنانی که به دلیل حادثه دچار ضایعه می شوند دارای روحیه حساس و شکننده هستند بنابراین برخورد نادرست اجتماعی با آنان می تواند وجود ضایعه را برایشان عمیق ترکند. برای پایتخت کشوری که جنگ هشت ساله ای را پشت سرگذاشته و علاوه برمعلولان ، تعداد زیادی ازجانبازان ، ناتوانان جسمی و سالمندان را درخود جای داده است چه امکاناتی برای ارائه خدمات بهتر به این اقشارجامعه وجود دارد ؟

شهرهای مدرن دراغلب طراحی های مربوط به فضای عمومی ، توجه خاصی به نیازمندیهای ناتوانان جسمی حرکتی و سالخوردگان می کنند . درهربنای عمومی ، اداری ، آموزشی ، مرکز خرید یا مرکز تفریحی ، نزدیکترین پارکینگ ها به ورودی ساختمان برای افراد معلول بوده و ورودی و خروجی ها و هرنوع تغییرسطوح دارای رمپ یا شیب مناسب و جان پناه است.

راهروها ، راه پله ها ، آسانسورها ، ایستگاههای اتوبوس یا ترن ، سرویس های بهداشتی و آبخوری ها با طراحی ویژه و تابلوهای مشخص استفاده معلولان را آسان می کند و برای حرکت از سطوح پیاده رو به خیابان یا عبور ازچهارراهها و پل ها ، مسیرهای ویژه ای اجراشده است .

علاوه براین درقلمرو خصوصی مانند فضای خانه ، عناصرکلیدی ( درب و پنجره ، آشپزخانه ، اتاق خواب ، بالکن و گاراژ) دارای طراحی و جانمائی مناسب با نیاز افراد معلول است و آموزش های لازم برای استفاده ازتکنولوژی های نوین و امکانات تازه ارائه می شود . نتیجه آن شده است که اغلب این افراد زندگی و هویت مستقل داشته ، احساس محرومیت و انزوای اجتماعی کمتری می کنند و بدون کمک دیگران کارهای خود را انجام می دهند و معلولان ازیک شهر ایمن جهت زندگی مناسب همانند سایرین برخوردار شوند.

شهرایمن جهت معلولان :

برابری فرصت ها بیش ازهرچیز نگاهی است انسانی به بشرمعاصر ، یعنی تمامی اقشار اجتماع حق برابر دراستفاده ازامکانات و مواهب اجتماعی دارند و تامین این حق نیز برعهده خود بشر است. سالها ازتصویب آئین نامهَ برابری فرصت ها در تمدن معاصر سازمان ملل می گذرد. برابری فرصت ها شاید نگاهی آینده نگر به زندگی هر فرد جامعه نیز باشد .چون شرایط اجتماعی حاکم برانسان و پیشرفت تکنولوژی شرایطی را بوجود آورده است که بشر برای تعیین امنیت فکری خود باید به مشکلات آینده خویش بیندیشد. تعلق اجتماعی ، دوست داشتن و نیاز به حمایت ازحقوق دیگر افراد جامعه خواسته هائی است که پاسخ طبیعی آن طرح برابری فرصت هاست.

دراینجا درصدد ریشه یابی علت وقوع یاعدم وقوع این امر نیستم که خود مجالی دیگر می خواهد و چه بسا خود معلولان نیز درآن بی تقصیر نباشند.

به راستی چرا این تعدادعظیم کمتر درعرصه های اجتماعی حضور دارند و دیگران را ازنعمت حضور خویش محروم ساخته اند و آنان که درصحنه مانده اند با چه معضلاتی روبرو هستند . وجود ناهمواریهای فراوان درسطح پیاده رو ها ، پله های بدون قاعده ، حفره هائی که پر کردن آنها فراموش شده است ، داربستهای فلزی درسطح معابر موانعی هستند که تردد نابینایان و معلولان حرکتی را که ازعصا و ویلچر استفاده می کنند مشکل ساخته است.

انتخاب سنگفرش نامناسب برای پوشش پیاده روها مانند موزائیک های سکه ای برای یک فرد نابینا با ناهمواریها و چاله ها فرق چندانی ندارد . میله های افقی داربست های ساختمانی ، جدا ازمیله های عمودی با بی دقتی درانتخاب ارتفاع مناسب همواره تهدیدکننده سرافراد نابیناست. شاید بتوان به این مقوله وسایلی که درجلوی مغازه ها درهوا معلقند و سایبان آنها و درخت های کج حاشیه پیاده روها و قراردادن وسایل مغازه ها درجلوی آنها وبساط دستفروشی ها و حتی پارک غیرمناسب موتورسیکلت ها را هم افزود. اختلاف سطح زیاد پیاده رو تا خیابان ، وجود پلهای نامناسب بر روی جویها  ( پلهای با میله های فلزی ) ، پلهای کم عرض و پارک غیرمجاز وسایط نقلیه درجلوی پلها ازمشکلات معلولان حرکتی باعصا و ویلچر می باشد .

نبودن پل درمسیرهای طولانی برای تردد معلولان حرکتی مشکل آفرین است.

ساختمانهای مسکونی ، اداری با پله های فراوان ورودی و داخلی خویش ازعمده ترین مسائلی هستند که بیشتر معلولان حرکتی را با مسئله لاینحل روبرو می سازند و بسیاری ازمعلولان عملاً ازاستفاده ازامکانات عمومی و ضروری برای زندگی محرومند و شاید این کم توجهی با این پندعوامانه به معلولان که شما چرا ازخانه خارج می شویدو یااین که این کار را به افراد خانواده بسپارید یا چرا همراه ندارید ، همواره دل معلولان را به درد می آورد درحالیکه با قراردادن یک رمپ ساده درکنار پله ها و با شیب و همواری مناسب و نداشتن موانع فیزیکی درابتدا و انتهای آن ، نه تنها اززیبائی ساختمان نمی کاهد بلکه کمک شایسته ای به این افراد می نماید . بعضی ازسطوح شیب دار که درپیاده روهای شهر دیده می شود تا آنجا برای تردد معلولان نامناسب است که درساختمانهایی که مجهز به آسانسور هستند برجسته نبودن کلیدهای آسانسوریا اعلام نشدن طبقات تشخیص موقعیت را برای نابینایان مشکل می سازد .

ساخت و ساز و حفاری به اندازه معقول ازضروریات زندگی است اما چرا و به چه دلیل رفع نیاز شهروند و یا موسسه و سازمانی باید موجب مزاحمت و ناامنی برای دیگران شود. قراردادن مصالح ساختمانی درحاشیه پیاده روها و بعضاً حاشیه خیابانها ، حفاریهای بدون حساب و کتاب و بدون بدیهی ترین علائم هشداردهنده تاکنون جان بسیاری ازشهروندان را به مخاطره انداخته و مسلماً باشرایط فعلی و نبود قوانین حمایتی این مشکل ادامه خواهد یافت و بسیاری از معلولان حتی باوجود آسیب دیدن به علت مشکلات تردد برای ورود به دادگاهها ازشکایت هم صرف نظر می کنند.

پلهای عابر پیاده بعلت محل نصب نامناسب درابتدا و انتهای آن و پله های آن خصوصاً برای معلولان حرکتی قابل استفاده نیست ، درب ورودی بسیاری ازپارک ها بامیله های فلزی یابلوک های سیمانی برای جلوگیری از ورود موتورسیکلت مسدود شده که این امر برای معلولین به معنای ورود ویلچر ممنوع است . آیا می توان برای جلوگیری ازخلاف عده ای حقوق مسلم عده ای دیگر را نادیده گرفت.

نبودن چراغ راهنمایی گویا درمعابر شهر بااینکه دربسیاری ازکشورها سالها متداول است برای تردد نابینایان ازتقاطع ها مسئله ساز است. نداشتن علامت برجسته درابتدای خط کشی های خیابانها ، تشخیص آن را برای نابینایان دشوار ساخته است . این مشکل در تشخیص ایستگاههای اتوبوس هم مشهود است.

دروسایط نقلیه عمومی ، نبودن سطح شیب دار برای ورود و خروج معلولان ، فرد معلول را دراستفاده ازاین امکانات پشیمان می کند و به نظر می رسد درکشور ما بسیاری ازخلاهای قانونی و اجرائی باموضوع توجه و کمک به همنوعان پوشش می یابد و باید دانست که این امر همیشگی نیست و استثنا پذیراست.

تغییرمسیراتوبوس ها دربین راه برای نابینایان و هماهنگ نبودن مسیراتوبوس باتابلوی آن برای ناشنوایان مشکل ساز است.

درقطارهای مترو ، سی دی های گویا مشکل مردم و نابینایان را حل نموده ولی افراد ناشنوا بدلیل روشن و خاموش نشدن نام ایستگاه درتابلوی راهنمای قطار راهی جزء ارتباط و سوال ازدیگران ندارند. درابتدا و انتهای هرقطار محل قرارگرفتن ویلچر تعبیه شده اما باوجود این مناسب سازی بدلیل نبودن آسانسور و باوجود پله های فراوان معلول حرکتی و ویلچری هیچ راهی برای ورود و خروج ازایستگاه و استفاده ازاین امکان ندارد. شرایط مدارس برای معلولان بعلت شیب تند رمپ ها ، عبور و مرور را برای دانش آموزان معلول مشکل می سازد . حیاط کوچک مدرسه ویژه کودکان کم توان ذهنی که بعضاً نیاز به فعالیت فراوان دارند ، زمین بازی کوچک و عدم رعایت فاصله مناسب بین وسایل بازی مثل تاب و سرسره برای کودکانی که به سختی متوجه خطر هستند و یانبودن حفاظ و مشخصه ای امنیتی برای این  وسایل می تواند وقت و ارزیابی زیادی را ازاولیای مدرسه بگیرد.آنچه ذکرشدازملموس ترین مشکلات معلولان است و این درحالی است که مصوبات فراوانی برای مناسب سازی محیط شهری تهیه و ستادهای اجرائی هم برای آن تعریف شده است اما هنوز عزم جمعی برای رفع مشکل دیده نمی شود . به نظر می رسد درحل این مسائل باید با نگاه کارشناسی معلولان ، اولویت ها تعیین شود و باجلوگیری ازافراط و تفریط ها و صرف هزینه های هنگفت که به دلایل گوناگون استفاده چندانی به همراه ندارد ، با هزینه های کمتر نقاط بیشتری را تحت پوشش قراردادو همچنین به نظر می رسد ازنظر اولویت تا زمانی که توجه به مسائل معلولان دردرجات آخر توجه مسئولان است باید همچنان رویای مناسب سازی شهر را درسرپروراند و به قول معلولان ، مافقط درخواب می بینیم که روزی چون انسانهای دیگر و بدون نیاز به وابستگان و دوستان خود به تنهائی قادر به حل مشکلات خود باشیم .