امکان شناسایی و بررسی آسیب‌های اجتماعی با سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی

در فرآیند سیاست‌گذاری کلان کشور، شناسایی و تحلیل روند جریان‌ها و مسائل خرد و عمده آسیب‌های اجتماعی به عنوان یکی از مقدمات تعیین‌کننده در آینده‌نگری و رصد آسیب‌های اجتماعی، نقش مهم و اساسی دارد و نتایج حاصل از این فرآیند، محور و مبنای وضع سیاست‌های اصولی و هدفمند قرار می‌گیرد.

سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی اصلی سلامت اجتماعی در کشور، در اجرای جزء ۴ از بند پ ماده ۵۷ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و جزء ۴ از بند الف ماده ۸۰ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور، فعالیت رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن را در دستور کار خود قرار داده تا از این طریق بتواند ضمن شناسایی وضعیت آسیب‌های اجتماعی، توجه بیشتری به تغییرات روند آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن در کشور داشته باشد.

در این فرآیند عوامل محافظت‌کننده و خطرزای آسیب‌های اجتماعی مورد شناسایی قرار می‌گیرند تا مداخلات پیشگیرانه مناسب‌تری در عرصه آسیب‌های اجتماعی به اجرا درآیند. فعالیت رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل سبب‌شناختی آنها در کشور این امکان را به برنامه‌ریزان اجتماعی می‌دهد تا با توجه به وضعیت موجود و سیر تغییرات این عوامل، برنامه‌های اجتماعی موثرتری برای پیشگیری از ظهور و بروز کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی طراحی و اجرا کنند.

سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن پایگاه داده‌ای است که بطور مستمر و پیوسته، داده‌های مرتبط با مسائل و آسیب‌های اجتماعی کشور را جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر می‌کنند تا در انتها منجر به طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه‌های مداخله‌ای و پیشگیرانه در حوزه آسیب‌های اجتماعی شود.

سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن، با ترسیم روند تحولات آسیب‌های اجتماعی امکان شناسایی وضعیت آسیب‌های اجتماعی و پیش‌بینی آینده را فراهم می‌کند. این سامانه به سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، مدیران و کارشناسان در چگونگی مواجهه و برخورد با مسائل و پدیده‌های اجتماعی کمک خواهد کرد و از سوی دیگر حکمرانی خوب همواره مستلزم سرعت‌بخشی به تصمیم‌گیری، همراه با تحولات اجتماعی است تا جائی که یکی از شاخص‌های سنجش این مهم در حوزه اجتماعی اشراف بر وضعیت اجتماعی قلمداد می‌شود. 

باتوجه به اینکه تصمیم‌گیری صحیح نیازمند وجود ابزارهای تحلیلی مناسب مانند داشبوردهای مدیریتی و سیستم‌های دیدبانی است، بر همین اساس پرداختن به این مهم دغدغه اصلی معاونت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در طراحی برنامه رصد آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن است.

ایجاد سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی در سازمان بهزیستی کشور از سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار در پی اجرای اولین پیمایش ملی رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن در دستور کار قرار گرفت؛ در حال حاضر در این سامانه اطلاعات مرتبط با آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن که مستخرج از سه پیمایش ملی در استان‌های کشور در سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ است و همچنین اطلاعات حاصل از پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی در ۴۷۰ شهرستان کشور بارگذاری شده است؛ علاوه بر این، با هدف دستیابی به تصویری جامع از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در کشور بارگذاری اطلاعات ثبت شده مرتبط با آسیب‌های اجتماعی در سازمان بهزیستی و همچنین اطلاعات ثبتی دستگاه‌های برون سازمانی بر روی سامانه سراج در دستور کار قرار گرفته است.

از جمله اقدامات برای این برنامه شناخت وضعیت موجود و داشتن تصویری روشن از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در استان‌های کشور، بررسی روند آسیب‌های اجتماعی، شناسایی عوامل تعیین‌کننده آسیب‌های اجتماعی در کشور، طراحی و اجرای برنامه‌های مناسب برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی اولویت‌دار و همچنین برنامه‌هایی برای پیشگیری از عوامل سبب‌شناختی و افزایش عوامل محافظتی و تهیه پهنه‌بندی روز آمد عوامل خطر و محافظ از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در ایران در مقیاس محله‌ای ملی در طیف خرد تا کلان است.

چندی پیش نیز آرزو ذکایی‌فر- مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بهزیستی کشور با اشاره به برنامه‌های سال آینده دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی گفت: برنامه‌ای طراحی شده تا استان‌ها مبتنی بر شواهد، پایگاه داده‌ها و اولویت شیوع آسیب‌هایی که در استان دارند حداقل ۲ برنامه اقدام و عمل براساس زیست‌بوم اجتماعی خود را ارائه دهند و تامین منابع مالی آن با این دفتر خواهد بود.

وی یکی از مسائل مهم در حوزه آسیب‌های اجتماعی را داده و اطلاعات عنوان کرد و افزود: آمارها و اطلاعات متعددی وجود دارد لذا دبیرخانه سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی در سازمان بهزیستی راه‌اندازی شده و اطلاعات وضعیت استان و شهرستان‌ها در این سامانه ثبت می‌شود تا در مرحله اقدام، دستگاه‌ها راه اشتباه نروند.

مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بهزیستی کشور تأکید کرد: تمامی دستگاه‌ها باید در این زمینه مشارکت داشته باشند و داده‌های خود را در حوزه آسیب‌های اجتماعی برای بارگذاری در این سامانه در اختیار سازمان بهزیستی قرار دهند تا دستگاه‌ها در برنامه‌های خود از آن استفاده کنند.

اما تهیه ۳۱ گزارش استانی به تفکیک شهرستان و گزارشی کشوری به تفکیک استان از وضعیت آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن در سال ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ براساس یافته‌های پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی شهرستان‌های کشور، اجرای طرح احصاء تعیین‌کننده‌های استانی آسیب‌های اجتماعی در ۳۱ استان کشور و بروزرسانی و ارتقاء سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی با هدف بارگذاری اطلاعات درون سازمانی و برون سازمانی مرتبط با آسیب‌های اجتماعی از جمله اقدامات در دست اجرایی برای این طرح است.