کودک آزاری و پیامدهای آن

به گزارش روابط عمومی بهزیستی استان تهران، آسیه ملک دار در ادامه مطلب خود، آورده است آسیب ها در تمامی جوامع وجود دارند و هر جامعه ای برای کنترل و کاهش آن برنامه ریزی، تدابیر و اقداماتی را تدوین و اجرا می کند، یکی از این برنامه ها اورژانس اجتماعی است.

یکی از انواع آسیب های اجتماعی کودک آزاری(child abuse) است که در واقع یکی از جامعه هدف اورژانس نیز هستند. کودکان هنگام تولد موجودات بسیار ناتوانی هستند که برای ادامه زندگی و بقاء خود نیازمند حمایت دیگران و نیاز مبرم به زندگی خانوادگی دارند. زمانی که والدین در مسیر رشدی نیازهای کودک خود را به درستی شناخته و به رسمیت بشناسند و حتی آنها را تسهیل کنند کودک را به سمت سلامت روان هدایت می کنند. اما زمانی که این حمایت مخصوصا در سال های اولیه زندگی خدشه دار شود ممکن است ادامه مسیر زندگی کودک با مشکلات و آسیب هایی همراه شود. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، کودک آزاری یعنی آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت، رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند. در واقع هر گونه غفلت و کوتاهی که به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب بزند و همچنین مانعی بر سر راه رشد بهنجار کودک شود کودک آزاری قلمداد می شود.

کودکان از جمله آسیب پذیرترین قشر از جامعه هستند که به علت سن کم و نداشتن مهارت های کافی متاسفانه خطر تعرض به آنها چه در خانواده و یا در جامعه همواره آنها را تهدید می کند. شاید بتوان گفت در میان انواع و اقسام خشونت ها، خشونت خانگی (که مهم ترین آنها کودک آزاری- همسر آزاری و سالمند آزاری) است.

همچنان شیوع دارد و خیلی از انواع کودک آزاری ها در خانواده و از طرف والدین و یا اطرافیان نزدیک اتفاق می افتد. روزانه در جهان حدود ۵ کودک در اثر کودک آزاری فوت می کنند و هر ساله در جهان ۴ میلیون کودک مورد آزار قرار می گیرند. در آمارهای بین‌المللی از هر ۳ دختر، ‌ یکی و از هر ۵ پسر یک نفر، ‌تا ۱۸ سالگی‌شان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. میانگین سنی کودکانی که مورد آزار قرار می‌گیرند ۹ سال است.

باید به خاطر داشته باشیم برخلاف آنچه اکثریت فکر می کنند کودک آزاری تنها استخوان شکسته و یا صورت کبود نیست. در واقع تصویر اغلب ما از کودک‌آزاری همین صحنه است. اما کودک آزاری شامل طیف وسیعی است و خود را به ۴ شکل نشان می دهد. ۱- کودک آزاری جسمی physical child abuse که شامل رفتارهایی که به جسم کودک صدمه می زند، مانند کتک زدن، سوزاندن، مجروح کردن، شکستن. کودک آزاری جسمی ممکن است ناشی از انضباط های افراطی یا تنبیه های نامتناسب با سن یا وضعیت کودک هم باشد. ۲- کودک آزاری جنسی sexcual child abuse هرگونه فعالیت جنسی است که قبل از سن قانونی کودک با او انجام شود که باعث ارضای فرد بزرگسال گردد.

بنابراین تعریف کودک آزاری جنسی طیف وسیعی را در بر می گیرد که طبق تحقیقات صورت گرفته آسیب های جنسی پیامدهای زیانباری در بزرگسالی به همراه دارد مانند: ترس شدید از صمیمیت، داشتن احساس گناه، شرم و تقصیر، ابتلا به افسردگی، اضطراب، اختلالات جنسی، کاهش عزت نفس و... ۳-کودک آزاری عاطفی که رشد عاطفی و عزت نفس کودک را دچار اختلال می کند و در واقع شامل رفتارهایی است که به سلامت روانی کودک آسیب می رساند، مانند توهین کردن، ترساندن، تحقیر کردن، تبعیض و ... ۴- کودک آزاری از نوع غفلت و یا مسامحه، که شامل: بی توجهی و غفلت والدین در تامین نیازهای اساسی کودک است. که این بی توجهی و غفلت خود را در تغذیه- سلامت- پوشاک- مراقبت های پزشکی و ابراز علاقه و عشق نشان می دهد. پیامدهای کودک آزاری گاه به محض صورت گرفتن این پدیده در کودک دیده می شود و در بعضی موارد امکان دارد آثار آن تا دوران نوجوانی و یا بزرگسالی بروز نکند که به آن تاثیرات خفته و یا پنهان پدیده کودک آزاری گویند.

کودک آزاری پدیده ای است که از عوامل چندگانه نشات می گیرد و برای بررسی آن می بایست به دنبال علت ها باشیم نه علت. عواملی همچون ناآگاهی والدین که گاه رفتارها و تنبیه های خشن خود را عادی می دانند و از آثار و نتایج آن بر روی شخصیت کودک ناآگاهند، و باورهای غلطی که در ذهن افراد در خصوص تنبیه بدنی شکل گرفته و تنبیه بدنی را تنها راه تاثیر گذار برای تربیت فرزندان خودشان می دانند.

تحقیقات ثابت کرده‌اند که کودکانی که در خانواده خود تنبیه بدنی می‌شده‌اند در آینده به احتمال زیاد خودشان نیز در مورد فرزندان خود اعمال خشونت خواهند کرد. مشکلات اقتصادی و فقر باعث می شود کودک را از داشتن امکانات اولیه و برآوردن نیازهای اساسی و طبیعی محروم کند، اعتیاد والدین که فرد مصرف کننده به دلیل بی مسئولیتی و رفتارهایی همانند پرخاشگری ممکن است کودک خود را مورد آزار قرار دهد، در واقع عدم تعادل روانی در اثر مصرف مواد مخدر می تواند کودک را در معرض آزار جسمی، روانی یا حتی جنسی قرار دهد. اگر چه ناگوارترین و تاسف بارترین پیامد کودک آزاری مرگ و میر کودک است، اما پیامدهای ناگوار دیگری نیز همواره در طول زندگی کودکی و بزرگسالی او را تحت شعاع قرار می دهد، در واقع کودک آزاری آسیبی است که اگر چه در کودکی اتفاق می افتد اما پیامدهای آن ممکن است تا بزرگسالی کشیده شود.

قربانیان پدیده کودک آزاری متاسفانه در دوران رشدی خود با رفتارهای آزاردهنده جسمانی و روانی روبرو می شوند. پیامدهای دیگری که این کودکان تجربه می کنند. شامل تاخیر در رشد، امتناع از رفتن به مدرسه، بروز رفتارهای آزارگرانه، پرخاشگری، بروز اختلالات روانی به صورت مشکلات هیجانی عمیق. اگر چه گاهی پیامدهای ناشی از کودک آزاری می تواند خود را به شکل اختلالاتی همچون اختلالات شناختی تجزیه ای، افسردگی -اختلال PTSD افکار خودکشی و ترس نیز نشان دهد. بررسی ها نشان می دهند که بسیاری از کودکانی که قربانی پدیده کودک آزاری بوده اند در سنین بزرگسالی به آزار کودکان پرداخته و این می تواند یکی از زیانبارترین پیامدهای کودک آزاری باشد که سبب تداوم آن می شود.

در بسیاری از موارد این کودکان آزاردهنده احتمالا در بزرگسالی والدین آزاردهنده ای خواهند شد. اولین هدف و اولین گام مداخله در کودک آزاری، پیشگیری است. پیشگیری سطح اولیه که با آموزش هایی همانند مهارت های زندگی- فرزند پروری و... همراه است و هدف آن استحکام بنیان خانواده و جلوگیری از ایجاد مسله می باشد. در این نوع پیشگیری با تزریق اطلاعات و آگاهی صحیح به خانواده و کودک سعی بر آن می شود از ایجاد پدیده کودک آزاری جلوگیری شود.

بنابراین، یکی از مهم ترین راه حل مقابله با کودک آزاری می تواند، آموزش عموم مردم باشد. در پیشگیری سطح دوم خانواده های پرخطر قبل از اینکه کودک دچار آسیب پدیده کودک آزاری شود شناسایی می شوند، بنابراین از جمله برنامه های پیشگیرانه در سطح ثانویه، شناسایی خانواده های پرخطر است. به طور مثال در خانواده هایی که یک یا هر دو والد مصرف کننده هستند، کودکانی که در خانواده های کم درآمد و یا بیکار زندگی می کنند، خانواده هایی که پر جمعیت هستند و همین امر ممکن است موجب غفلت و بی توجهی از کودک و سوء رفتار از آنها شود و یا در خانواده هایی که والدین مبتلا به بیماری های روانی می باشند و همین امر می تواند زنگ خطری باشد که والدین به احتمال بیشتری کودکانشان را مورد اذیت و آزار قرار می دهند و همچنین کودکان خیابانی، کودکان معلول و کودکان بیش فعال(ADHD) باید شناسایی شوند و تحت درمان قرار بگیرند. سطح سوم از پیشگیری شامل اقدامات مداخله ای، درمانی و حمایتی برای خانواده هایی می باشد که پدیده کودک آزاری در آن اتفاق افتاده است و در این سطح می بایست سعی کرد از بروز مجدد سوء رفتار جلوگیری شود. سازمان بهزیستی نیز در حمایت از کودکان آزار دیده و در معرض آزار در سه سطح پیشگیری اول، دوم و سوم وظایف خود را انجام می دهد. بدین صورت که کودکان آزاردیده و در معرض آسیب توسط تیم های تخصصی سیار اورژانس اجتماعی شناسایی می شوند و بعد از شناسایی با همکاری قوه قضاییه، دادگستری و پزشکی قانونی روند مربوطه انجام می شود. که شامل پذیرش و نگهداری کودک در معرض آسیب و یا آسیب دیده که فاقد سرپرست و یا سرپرست موثر هستند می باشد و همچنین کودکان آزار دیده ای که شرایط بازگشت به محیطی امن و یا محیط خانواده را ندارند مورد حمایت قرار می گیرند و در صورتی که خانواده دارای شرایط مناسب برای نگهداری کودک خود شود بستر سازی های لازم جهت بازگشت کودک آزار دیده به خانواده فراهم می شود.

لازم به ذکراست که بدانیم طبق قانون مصوب مجلس در سال ۸۱ درباره حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، کودک آزاری یک جرم عمومی است به آن معنا که نیاز به شاکی خصوصی ندارد و اگر کسی خبر دهد که یک کودک آزاری اتفاق افتاده است، قوه قضائیه حتما آن را پیگیری می‌کند. فراموش نکنیم مسئولیت مراقبت از کودکان متوجه همه نهادهاست. و با توجه به اینکه دوران کودکی در رشد، دوران حساسی به شمار می آید و هر آسیب جدی در این دوران می تواند صدمات جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد، بنابراین می بایست با اجرای طرح های پیشگیرانه از این آسیب و معضل جدی(کودک آزاری) جلوگیری کرد.

آسیه ملک دار- دکترا تخصصی روان شناسی