رنگ لبخند کودکان بهزیستی بر دیوارهای خانه/ شرایط و مراحل اخذ سرپرستی فرزند

 به گزارش  خبرنگار  حوزه حقوقی قضایی باشگاه خبرنگاران جوان؛ هر بار که از سرسره پایین می آید صدای خنده های کودکانه اش فضای زمین بازی را پر می کند، پدر و مادرش در هوای خنک غروب پاییز روی نیمکت نشسته اند و با لذت غرق تماشای تلاش های عجولانه پسرشان برای رسیدن به بالای سرسره هستند. محمد پله ها را دوتا یکی و با عجله بالا می رود تا خودش را زودتر به تونل مارپیچ زرد رنگ برساند و سر بخورد اما این بار که به پایین سرسره می رسد حواسش پرت بچه گربه ای می شود که گوشه پارک مشغول بازی است.

محمد به طرف بچه گربه می دود و پدرش از روی نیمکت بلند می شود و دنبال پسرش می رود تا مراقبش باشد که ناگهان پارک شلوغ می شود و پسر بچه میان شلوغی گم می‌شود؛ پدرش او را صدا می زند و به اطراف نگاه می کند، چند دقیقه گذشته و او نتوانسته محمد را پیدا و حالا با اضطراب و دلهره در پارک به دنبال هر پسر بچه ای لباس سبز پوشیده می دود و نام پسرش را صدا می زند که همسرش دستش را از پشت می کشد، مرد با تکان ها و صدا زدن های همسرش از خواب در هم و آشفته بیدار می شود و عرق کابوس سرد تکراری را از پیشانی خود پاک می کند.

این زوج یکی از ۱۰۰ ها زوجی هستند که مدت ها برای در آغوش کشیدن و بوییدن یک کودک تلاش کردند و نتیجه بارها مطب رفتن، هزینه کردن، درمان و آزمایش چیزی جز یک جواب منفی آشفته کننده نبوده است اما آن ها اجازه ندادند ناباروری برایشان به یک تابو و عامل جدایی تبدیل شود و تصمیم گرفتند برای رنگی تر کردن دیوارهای جهانشان کودکی را به خانه بیاورند که تا پیش از این تصوری سیاه و سفید از خانواده و پدر و مادر دارد.

ناباروری تنها دلیلی نیست که سرنوشت زوج ها و دختران را به بهزیستی گره می زند چرا که اگر تمایل تقسیم کردن شیرینی های زندگی با کودکی معصوم نباشد هیچ پیوندی آنقدر مقدس نیست که بتواند خانه ای را میزبان لبخندهای صمیمانه این کودکان کند.

در هر حال دلایل گونان و باورهای زیبایی وجود دارد که باعث می شود نام یک فرد به عنوان متقاضی سرپرستی کودک در فرم‌های بهزیستی ثبت شود؛  اینکه صدای آرزوی داشتن پدر و مادر کودکی به گوش زوجی برسد که بی قرار شنیدن کلمه بابا و مامان به زبانی کودکانه و شیرین هستند به پیچ و خم های قانونی، اثبات صلاحیت و تایید مشاوران بهزیستی بستگی دارد.

متقاضیان سرپرستی باید چه شرایطی داشته باشند

امین امینی زارع وکیل پایه یک دادگستری در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره قوانین ناظر بر به سرپرستی گرفتن و مراحل آن اظهار کرد: ضوابط و مقررات ناظر به این موضوع را می توان در مقررات داخلی سازمان بهزیستی، مصوبات دولت، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، قوانین مربوط به نحوه نگهداری و حضانت طفل در قوانین خانواده، حمایت خانواده و امثال این ها یافت.

او گفت: مطابق قوانین موجود سرپرستی طفل یا نوجوان به سه گروه از افراد مشروط بر داشتن ویژگی هایی که به آن اشاره خواهد شد واگذار می شود. این گروه ها شامل زن و شوهری که پس از گذشت 5 سال از این ازدواج صاحب فرزندی نشدند و یکی از آن ها حداقل 30 سال سن داشته باشد، زن و شوهری که صاحب فرزند هستند و یکی از آن ها حداقل 30 سال داشته باشد و همچنین دختران و زنان بدون شوهر 30 ساله و بالای این سن هستند می شود.

امینی زارع درباره شرایطی که باید افراد متقاضی سرپرستی باید داشته باشند توضیح داد: مقید بودن به انجام واجبات و ترک محرمات، تمکن مالی، محجور نبودن، نداشتن محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، الکل یا مواد روان گردان، سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی، مبتلا نبودن به بیماری های واگیر یا صعب العلاج، شایستگی اخلاقی، اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از شرایطی است که متقاضیان سرپرستی باید دارا باشند.

این وکیل دادگستری درباره رعایت اشتـراکات دینی مـیان سرپرسـت و افراد تحت سـرپرستی گفت: مطابق قانون رعایت این اشتراکات الزامی است، اما دادگاه صالح با رعایت مصلحت کودک و نوجوان غیرمسلمان می تواند سرپرستی وی را به درخواست کنندگان مسلمان سپارد.

ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز می توانند برای گرفتن سرپرستی اقدام کنند

وی بیان کرد: خوشبختانه مطابق قانون ایرانیان مقیم خارج از کشور برای درخواست سرپرستی ممنوعیتی ندارند و می توانند این درخواست را از طریق سفارتخانه یا دفاتر حفاظت از منافع جمهوری اسلامی به سازمان بهزیستی تقدیم کنند. اما مشکلی که وجود دارد این است که باید دوره آزمایشی سرپرستی به مدت ۶ ماه گذرانده شود.

امینی زارع عنوان کرد: در مدت این 6 ماه گذرنامه و شناسنامه جدید برای کودک صادر نمی شود، بنابر این نمی توان کودک را از کشور خارج کرد و اغلب افرادی که مقیم خارج از کشور هستند نمی توانند این مدت را در ایران سپری کنند. اقدامی که می شود در این مورد انجام داد مراجعه به دادگاه خانواده و دادسرای امور حسبی است تا سازمان بهزیستی از حق خود عدول کرده و دادگاه یا دادستان برای کودک تعیین و تکلیف کند.

وی تصریح کرد: گفته شد که زن و شوهر و دختران مجرد با داشتن شرایطی که به آن اشاره شد می توانند متقاضی سرپرستی شوند اما قانون برای مردان مجرد این حق را قائل نشده و این یک نقطه صعف است. البته نگرانی قانونگذار نسبت به این اتفاق را می توان درک کرد اما روش هایی وجود دارد که با توسل به آن ها مردان مجرد از حق به سرپرستی گرفتن محروم نشوند.

امینی زارع ادامه داد: این مشکلی است که در اکثر کشورها حل شده، افزایش اقدامات نظارتی، سپردن نوجوانان پسری که توانایی دفاع از خود و ارائه گزارش از رفتار سرپرست را دارند، استفاده از نظر و همراهی مشاوران، روانشناسان، متخصاصان و به کار گیری ضمانت اجرا های لازم راهکار هایی است که ما نیز می توانیم برای حل این نقطه صعف از آن بهره مند شویم.

این وکیل دادگستری درباره افرادی که در اولویت سرپرستی قرار می گیرند اظهار کرد: اگر یکی از خویشاوندان طفل که در طبقه دوم اقارب قرار می گیرد تقاضای سرپرستی کند، سرپرستی به او واگذار می شود و در حالتی که چندین نفر از اقارب طبقه دوم با شرایط مشابه متقاضی سرپرستی باشند سرپرست طفل به قید قرعه انتخاب می شود. در صورت نبود اقارب طبقه دوم بین اقارب طبقه سوم به همین نحو عمل خواهد شد.

وی گفت: درصورتی که متقاضی سرپرستی، ادعای یافتن طفلی را کند و ادعایش در دادگاه ثابت شود، با دارا بودن شرایطی که ذکر شد، برای گرفتن سرپرستی طفل در الویت قرار می گیرد.

گرفتن سرپرستی کودکان از سرپرست به علت مراجعه پدر و مادر اصلی کودک

امینی زارع تصریح کرد: ضعفی که قانون در جریان تعیین الویت سرپرست طفل نشان داده این است که اگر پدر یا مادر، جدپدری کودک یا نوجوان و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای گرفتن کودک مراجعه کنند و دادگاه آنان را واجد صلاحیت لازم ولو با ضم امین یا ناظر تشخیص دهد و مفسده مهمی نیز کودک یا نوجوان را تهدید نکند؛ با اخذ نظر سازمان بهزیستی و با رعایت حق حضانت مادر و تقدم آن نسبت به استرداد آنان حکم به نفع ایشان صادر می شود.

این وکیل دادگستری گفت: برای مثال سرپرستی طفل به علت انحطاط اخلاقی از والد گرفته می شود یا او فرزندش را رها می کند اما وی پس از گذشت چندین سال برای گرفتن سرپرستی طفل مراجعه می کند و دادگاه های ما در اغلب موارد با رفع مشکلاتی که باعث سلب صلاحیت شده حکم به رفع بدسرپرستی و واگذاری طفل به ایشان می دهد.

وی ادامه داد: این درحالی است که اغلب کشورهای دنیا الویت سرپرستی را به کسانی می دهند که با علاقه و انسانیت کودک را در ناز و نعمت نگهداری می کنند.

امین امینی زارع توضیح داد: این مسئله وقتی به چالش جدی تبدیل می شود که تعداد قابل توجهی از کودکان سازمان بهزیستی تحت مراقبت های اجباری هستند یعنی پدر و مادر دارند اما به علت نداشتن صلاحیت و مسائلی نظیر ارتکاب جرم یا مشکلات اخلاقی سرپرستی ایشان از والدین اصی شان سلب شده است.

این وکیل دادگستری بیان کرد: در این حالت اکثر متقاضیان سرپرستی ترجیح می دهند فرزندی داشته باشند که پدر و مادر مشخصی نداشته باشد چرا که ممکن است والدین اصلی طفل پس از مدتی نسبت به حضانت او ادعا داشته باشند و بتوانند طفل را بگیرند. بدیهی است که اشخاص به دلایلی مانند ایجاد دلبستگی و نگرانی از آینده کودک تمایلی به سرپرستی موقت نداشته باشند.

امور مالی در جریان سرپرستی

وی درباره مسائل مالی مربوط به سرپرستی گفت: طبق قانون فرزند خوانده ارث نمی برد مگر اینکه سرپرستان ثلث اموال را به نفع او وصیت کنند. این یکی دیگر از اشکالات قانون است که با وضع احکام ثانویه و ارشادی می شود آن را بر طرف کرد اما در حال حاضر به نظر می رسید قانون گذار با وضع مقررات دیگری که شرح آن خواهد آمد سعی در جبران این مسئله دارد.

امینی زارع بیان کرد: درخواست کننده یا درخواست کنندگان باید متعهد شوند که تمامی هزینه های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین کنند و این حکم پس از فوت ایشان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری خواهد بود.

او ادامه داد: برای تامین این منظور سرپرست یا سرپرستان، موظفند با نظر سازمان خود را نزد یکی از شرکت های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، بیمه عمر کنند.

این وکیل دادگستری درباره مالی که باید به کودک تملیک شود تصریح کرد: نوع و میزان مالی که باید به کودک داده شود(به اسم کودک شود) ناظر به نظر محاکم است و دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک یا نوجـوان تحت سرپرستی تملیک کرده باشد.

او افزود: البته ممکن است تحت شرایطی برای حفظ مصلحت کودک یا نوجوان دادگاه صلاح بداند و بدون اجرای مواردمربوط به تملیک مال و بیمه عمر حکم سرپرستی را صادر کند.

امینی زارع در پاسخ به این سوال که اموال تملیک شده به کودک را چه کسی اداره می کند بیان کرد: اگر طفل ولی قهری نداشته یا ولی قهری وی برای اداره اموال کودک شخصی را تعیین نکرده باشد و مرجع صالح قضایی قیمومت طفل را بر عهده سرپرست قرار داده باشد، اداره اموالی که در مالکیت صغیر است به سرپرست او محول می شود.

تعصب عامل محرومیت پسربچه ها از قرارگرفتن در آغوش خانواده

این وکیل دادگستری اظهار کرد: همانطور که ملاحظه می کنید در روند به سرپرستی گرفتن اطفال و نوجوان مشکلاتی وجود دارد که برخی ناشی از قانون است اما بعضی مشکلات نیز به فرهنگ جامعه و انتخاب خود افراد باز می گردد. برای مثال بیشتر زوج ها ترجیح می دهند نوزادان و اطفال زیر 2 سال را به سرپرستی بگیرند زیرا این کودکان خاطره ای از گذشته یا پدر و مادر خود ندارند.

وی ادامه داد: نمونه دیگر این دست مشکلات این است که است زوجین اغلب ترجیح می دهند نوزادان دختر را به فرزندی بگیرند. ریشه این جریان به اعتقادات سنتی و تعصبات افراد باز میگردد. به این ترتیب جو موجود در جامعه و انتخاب افراد متقضای سرپرستی، شانس پسران را برای داشتن زندگیِ آرام در کنار خانواده از بین برده است.

امینی زارع تشریح کرد: اگر بخواهیم مجددا به تحلیل ضعف قانون و رویه سرپرستی بازگردیم می توانیم درباره نبود یک پنجره واحد برای انجام مراحل مربوط به اخذ سرپرستی صحبت کنیم.

این وکیل دادگستری تصریح کرد: مراحل مرتبط با تشخیص هویت، آزمایشات لازم، دریافت گواهی عدم سوء پیشینه و دریافت حکم های مربوط از دادگاه و دادسرای امور حسبی هر کدام مجرای جداگانه ای دارند که معمولا عدم هماهنگی نیز بین کار دستگاه های مربوط دیده می شود.

خان هفتم گرفتن سرپرستی

وی گفت: خان هفتمی که پس از گذراندن مراحل گفته شده در پیش است نظر استصوابی مشاوران بهزیستی به این معنا است که روانشناسان، مشاوران و متخصصات هر کدام از ادارات بهزیستی ممکن است نظری متفاوت نسبت به صلاحیت داشتن یا نداشتن فرد متقاضی سرپرستی داشته باشند و حتی دیده شده به دلیل برخورد های سلیقه ای فردی در اصفهان رد صلاحیت شده اما همین شخص با همین شرایط در تهران پذیرفته می شود.

امینی زارع اظهار کرد: علاوه بر این مطابق قانون سازمان بهزیستی موظف شده تا به منظور راهنمایی و مشاوره افرادی که سرپرستی کودکان و نوجوانان را عهده دار می شوند، با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه اقدام به ایجاد دفتر مشاوره دینی کند و واگذاری سرپرستی کودکان و نوجوانان منوط به تأیید دفتر مذکور خواهد بود.

این وکیل دادگستری تشریح کرد: جلسات مربوط به مشاوران و تائید آن ها در اکثر کشورها پس از واگذاری سرپرستی و به عنوان اقدامی نظارتی انجام می شود چرا که در این کشور ها به اصل برائت افراد از خطا و جرم به درستی توجه شده است.

این وکیل دادگستری ادامه داد: افرادی که مراحل اولیه دریافت سرپرستی را با موفقیت پشت سر گذاشته اند سوء پیشینه، مشکلات اخلاقی یا روانی نداشته و در جامعه افرادی محترم هستند بنابراین به نظر می رسد بهتر است جلسات مشاوره به نحو دیگر و پس از واگذاری سرپرستی انجام شود.

وی گفت: ما در این جا با مسئله ای بسیارجدی و بشر دوستانه مواجه هستیم پس لازم است نگاه های سلیقه ای را کنار گذاشته، با دقت نظر به دنبال رفع کاستی ها باشیم. این روند به نفع دولت نیز خواهد بود چرا که بار اقتصادی از دوش دولت و بهزیستی برداشته می شود اما به هر حال در رویه کنونی گاهی سازمان یا برخی ادارات آن برای برخورداری از بودجه بیشتر ممکن است حتی نسبت به واگذاری سرپرستی جدیت بیشتری نیز به خرج داده تعداد سرپرستی تعداد کمتری از کودکان را واگذار کنند.

هموار کردن مسیر رشد و خوشبختی کودکان و نوجوانان وظیفه انسانی تمام بخش های جامعه است

خانه امن و خانواده آگاه و مهربان دو بال پرواز کودکی است که زندگی را با نگاهی نو و معصومانه می نگرد اما دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم ابایی ندارد تا روی تلخ و درهم خود را به کودکان نشان دهد و بال های پروازشان را بگیرد. والدینی کودکی در خاک آرام می گیرند و والدین کودک دیگر با بی مسئولیتی و سنگ دلی خانه را برای کودکشان به قبرستان تبدیل می کنند یا او را در ویرانه و خرابه های دنیا به حال خود رها می کنند.

این کودکان و نوجوان عضوی از پیکره جامعه و نبض های تپنده ای هستند که آینده جامعه به دستشان بنا خواهد شد. بنابر این مسئولیت هر کدام از ما به قدر توانمان این است تا تلاش کنیم به آن ها بالی نیرومد تر از بال های پروازی که از دست دادند بدهیم و ایشان را در افق های موفقیت و خوشبتی به پرواز در آوریم.

اما این، کار آسانی نیست، برای التیام بخش کوچکی از آسیب های روحی هرکدام ازاین کودکان و نوجوانان ماه ها مشاوره تخصصی لازم است اما آنچه با سرعت فزاینده ای شوق به زندگی و امنیت از دست را به آن ها بازمی گرداند محبت و تعهد انسان هایی است که می خواهند واژه پدر و مادر را یک بار دیگر برای کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا بد سرپرست معنی کنند.

بر کسی پوشیده نیست که واگذاری سرپرستی اطفال و نوجوانان و سپردن این امانت های الهی به دست یک شخص به دقت نظر فوق العاده ای نیاز دارد و برای این کار باید تمام جوانب را سنجید، چرا که سن حساس و روح آسیب دیده این کودکان و نوجوانان توانایی تجربه مجدد بدسرپرستی یا از دست دادن حامی را ندراد اما باید توجه داشت سخت گیری بی مورد یا برخورد سلیقه ای فرصت زندگی در کانون گرم خانواده را از این کودکان نگیرد زیرا افق آینده، در خانه و کنار پدر و مادر بسیار از روشن تر از چشم انداز سال های پیش رو از پنجره های بهزیستی است.