مقدمه :
پس از سال 1992 و اعلام جهانی روز سوم دسامبر به عنوان «روز جهانی افراد دارای معلولیت » از طرف سازمان ملل متحد، تلاش های زیادی برای ارتقای فرهنگ عمومی، تغییر نگاه اجتماعی و تلاش برای حضور این افراد در اجتماع شده است، تلاشی که البته در کشورهای جهان سوم بسیار کند و ناقص بوده است . علیرغم تلاش های مزبور، بر اساس تخمین سازمان بهداشت جهانی بیش از 98 درصد معلولین در کشورهای در حال توسعه به فراموشی سپرده شده اند.
معلولین جامعه بسته به میزان توسعه و پیشرفت جامعه و امکاناتی که برای آنان در نظر گرفته نشده است، از حرکت باز می مانند و منزوی می شوند و یا بالعکس. توسعه یافتگی یک جامعه صرفاً به معنی دسترسی به صنایع بزرگ و تکنولوژی نمی باشد بلکه در درجه اول یک کشور زمانی توسعه می‌یابد که اولین و مهم‌ترین عامل توسعه یعنی انسان احیا شود. از نظر یکی از اندیشمندان جهانی اگر می‌خواهید جامعه یا تمدنی را که در یک نظام معنایی شکل گرفته بسنجید ببینید چگونه با کسانی که متروک شده یا معلولیت دارند، برخورد می‌کنند، به عبارتی وقتی فردی به استضعاف افتاده و در موضع ضعف قرار دارد یا نقص بدنی دارد و به حاشیه رانده می‌شود باید دید جامعه چه برخوردی با این فرد یا افراد دارد و به طور کلی وضعیت او در جامعه چگونه است. بنابراین ضروری است جامعه ، امر معلولیت را به گونه‌ای تعبیه کند که صرفاً به یک مسئله فردی تقلیل پیدا نکند، بلکه مسئولیت جمعی تلقی شود آن هم نه صرفاً در حوزه اخلاق بلکه این امر نمود عینی و ساختاری یابد.
یکی از تنگناهای عمده عزیزان معلول، ارتباط دیگران با آنهاست. اکثریت افراد جامعه متاسفانه بدون در نظر گرفتن شرایط و توانمندی‌های معلولین به طور خواسته یا ناخواسته و بیشتر با هدف دلسوزی و ترحم افراطی با آنان رفتار کرده که این امر ضربات روحی جبران‌ناپذیری را به آنان وارد می‌سازد. اگرچه افراد دارای معلولیت با توجه به نوع و شدت معلولیت با مشکلات و محدودیت‌هایی مواجه‌اند، اما این بدان معنی نیست که با آنان به دور از احترام و با دید ترحم و دلسوزی برخورد شود. معلولان در بسیاری موارد مقتدرانه نشان داده‌اند که در کنار برخی محدودیت‌ها از توانمندی‌های فراوانی نیز برخوردارند.
ناآگاهی و کمبود دانش و مهارت لازم در برخورد با افراد معلول باعث ایجاد اضطراب و اجتناب از برقراری ارتباط با آنان می شود. اما نباید اجازه دهیم ترس و تردید مانع ارتباط ما با فرد دارای معلولیت شود.
در قدم اول یادمان باشد افراد دارای معلولیت، دارای احساس است. بنابراین طوری با آنها رفتار کنیم که دوست داریم با خودمان رفتار شود.
اشخاص دارای معلولیت مثل افراد دیگر، جزیی از جامعه هستند و وظیفه شهروندی در قبال آنها حکم می کند که روش ارتباط با این اشخاص را بدانیم تا چنانچه زمانی در کوچه یا خیابان و یا یک مهمانی با چنین شخصی روبرو شدیم و نیاز به ارتباط با وی داشتیم، این ارتباط در کمال شایستگی برقرار شود.
به عنوان فردی در جامعه چه نقشی در خصوص این افراد داریم؟
آنچه که اهمیت دارد این است که بتوانیم ارتباط مناسبی با آنها برقرار کرده و به هر نحوی به آنان کمک کنیم فقط باید توجه داشته باشیم که نگاهمان ترحم آمیز نباشد. در کنار این مسئله تقویت روابط اجتماعی به برقراری ارتباط مفید و موثر با معلولین نیز کمک خواهد کرد.
در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ افراد دارای ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎی ذﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ:
1. در سخن گفتن از ادبیاتی استفاده نمایید که جدا از نوع معلولیت فرد، به او اشاره کند. (مثلاً بهتر است بجای “معلول” از عبارت “فرد دارای معلولیت” استفاده کنیم.)
2. اﻓﺮاد دارای معلولیت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن اﺣﺘـﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ برخوردی مناسب داشت.
3. از عبارات و کلماتی که نشان دهنده خاص بودن افراطی، شجاعت بی نهایت و یا اَبرانسان بودن افراد دارای معلولیت هستند، پرهیز کنید.
4. برای رساندن منظور خود ، با همراهان فرد دارای معلولیت سخن نگویید، بلکه مستقیماً با خود او حرف بزنید.
5. ﺑﺎ وﻗﺎر، ﻣﺘﻮاﺿﻊ و محترم باشید و ﺑﺎ آنها ﻃﻮری رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ.
6. در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻓﺮاد کم توان در ﻛﻨﺎر ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ.
7. در ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻓﺮاد دارای معلولیت ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت واﺿﺢ، ﺷـﻔﺎف و ﺳـﺎده ﺻـﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴـﺪ. از ادا ﻛـﺮدن ﺟﻤﻼت ﺑﻪ ﺻـﻮرت دﺳـﺖ و ﭘـﺎ ﺷﻜـﺴﺘﻪ و ﻧـﺎﻣﻔﻬﻮم اﺟﺘﻨﺎب ورزﻳﺪ.
- اﮔﺮ در ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻓﺮاد دارای معلولیت ﻣـﺸﻜﻞ دارﻳـﺪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﻣﻄـﺮح ﻧﻤـﻮده و از آﻧﻬـﺎ در اﻳـﻦ ﺧــﺼﻮص ﻛﻤــﻚ ﺑﮕﻴﺮﻳــﺪ. ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺗــﺎﻛﻨــﻮن ﻋﻤــل اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم داده‌اﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻼش ﻛﻨﻴﺪ آن رﻓﺘﺎر را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ.
9. از ﻇﺎﻫﺮ اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﺎن ﻗﻀﺎوت ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ، ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﻫﺎ در ﻇﺎﻫﺮ اﻓﺮاد ﻣـﺸﺨﺺﻧﺒـﻮده و اﻣﻜﺎن دارد ﺷﻤﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت درﺳـﺘﻲ را اﺗﺨـﺎذ ﻛﻨﻴﺪ.
10. ﺑــﺪون اﺟــﺎزه و ﻫﻤــﺎﻫﻨﮕﻲ ﻻزم از وﺳــﺎﻳﻞ ﻛﻤــﻚ ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﻲ اﻓﺮاد دارای معلولیت(ﺻﻨﺪﻟﻲ ﭼﺮﺧـﺪار، ﻋـﺼﺎ و…) اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﻳﺎ آن را ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ننمایید.
11. با افراد دارای معلولیت بزرگسال، مانند دیگر بزرگسالان برخورد کنید و با لحن کودکانه ( کمتر از سن شان) با آنها سخن نگویید.
12. اﻓﺮاد ﻋﺎدی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻪ ﺷـﺪن ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺮوز اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺜﺒﺖ با ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻓﺮاد دارای معلولیت ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺪودﻳتﻫﺎ در دﺳﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺠﻠـﻪ ﻧﻜﻨﻴـﺪ و اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ اول آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘـﻴﺶ ﻗـﺪم ﮔﺮدﻧـﺪ. ﺑﺪون دﺳـﺖ دادن، ﺑـﺎ ﻧـﺸﺎن دادن ﭼﻬـﺮه ﺑـﺸﺎش و ﺧﻨﺪان ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗـﻮان در ﺑﺮﻗـﺮاری ارﺗﺒـﺎط ﺳـﺎزﻧﺪه و دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد.
13. از پرسیدن سؤالات شخصی در مورد معلولیت افراد اجتناب کرده و اگر ضرورتی وجود داشت، با احتیاط و احترام سؤال مورد نظر را مطرح نمایید. در صورتی که فرد تمایلی به پاسخگویی نداشت، به بحث در این ارتباط ادامه ندهید.
14. در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑﺎ اﻓﺮاد دارای معلولیت از ﮔﻔـﺘﻦ ﻛﻠﻤـﺎت ﻣﻨﻔﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻚآﻣﻴﺰ اﺟﺘﻨﺎب ورزﻳﺪ ﻣـﺜﻼ در ﻫﻨﮕـﺎم روﺑﺮوﺷﺪن ﺑﺎ ﻓﺮدی ﻛﻪ ام اس دارد ﺑﻪ ﺟـﺎی ﮔﻔـﺘﻦ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ام اﺳﻲ اﺳﺖ و… ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺷـﻔﺎف ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻴﻤﺎری ام‌اس دارد .
15. ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ از ﻛـﺎراﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﻣﻨـﺰوی ﺷـﺪن ﻧﻴـﺴﺖ؛ ﺑـﺴﻴﺎری از اﻓـﺮاد دارای معلولیت در ﺑـﺴﻴﺎری زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪ ﺑـﻮده و ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨــﺪ در ﺻــﻮرت ﻣﻨﺎﺳــﺐ بودن شرایط ﺑـﻪ ﻃــﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ.
16. در نظر داشته باشید که فرد دارای معلولیت ممکن است برای انجام کار یا بیان مسأله ای نیاز به زمان بیشتری نسبت افراد غیر معلول داشته باشد.
17. ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻـﻮرت واﺿـﺢ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ، اﻓﺮادی ﻛﻪ دارای بیماری‌هایی ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳﺎﺑﺖ، ﺻـﺮع، اﻧـﻮاع ﺳـﺮﻃﺎنﻫـﺎ ﻧﺎرﺳـﺎﻳﻲ ﻛﻠﻴـﻮی، ﺑﻴﻤﺎری‌هایﻋﺮوﻗـﻲ و … ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ روﺑﺮو ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ رﻓﺘﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ داﺷﺖ.
18. افراد دارای معلولیت در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﻋـﻮارض ﻧﺎﺷـﻲ از ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ از ﻗﺒﻴـﻞ داﺷـﺘﻦ درد، اﺳـﺘﻔﺎده از داروﻫـﺎ، ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﻲ داروﻫـﺎ و… ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﻲﻗـﺮاری، ﺧﻮاب‌آﻟﻮدﮔﻲ، اﺧﺘﻼل در ﻗﺪرت ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﻜﻠـﻢ و … ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺿـﺮورت دارد ﺷـﺮاﻳﻂ آﻧـﺎن را درک ﻛﺮده و ﺑﺮﺧﻮردی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ.
19. ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻓﺮاد دارای معلولیت اﻳـﻦ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ زﻧـﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨـﺪ، اﻏﻠـﺐ اﻳـﻦ اﻓﺮاد از ﻛﺎر اﻓﺘﺎده و ﺑﻴﻤﺎر نیستند .
20. پیشنهاد کمک خود را مؤدبانه و صبورانه مطرح نمایید و تا زمان پذیرش آن توسط شخص صبر کنید. در مورد شیوه کمک حتماً به توضیحات فرد گوش کرده یا در صورت نیاز از او سؤال نمایید.
21. هنگامی که قصد برگزاری یک جلسه ، ملاقات و… را دارید، امکاناتی مورد نیاز افراد دارای معلولیت را فراهم کنید و اگر در این زمینه مانعی وجود دارد که قابل رفع نیست پیش از آمدن افراد، به او اطلاع دهید.
22. به حق استفاده افراد دارای معلولیت از محل پارک ویژه ی ماشین، احترام بگذارید.
23. هرگز تظاهر نکنید آنچه فرد می گوید را درک کرده اید بلکه از او بخواهید حرف خود را تکرار کند و چنانچه متوجه نشدید از ابزار نوشتن استفاده کنید.
24. اگر در ارتباط با فرد، مرتکب اشتباهی شدید آرامش خود را حفظ کرده و عذرخواهی نمایید، سعی کنید شوخ طبع باشید و تمایل خود را به ایجاد ارتباط نشان دهید.
● اصول ابتدایی تعامل با افراد دارای معلولیت:
بسیاری از مردم در هنگام برخورد با افراد دارای معلولیت احساس ناراحتی می‌کنند، چون نمی‌دانند چگونه با این افراد تعامل داشته نمایند. در اینجا سعی شده است به یکسری نکات کلیدی در خصوص برخورد صحیح با این افراد به تفکیک نوع معلولیتشان اشاره گردد.
● شیوه برخورد با افرادی که دارای اختلالات یادگیری یا کم توانی ذهنی می باشند.
۱- ساده ارتباط برقرار کرده و عبارات یا سؤال خود را به روشنی بیان نمایید.
۲- هنگامی که فرد به شما پاسخ می دهد، تمرکز و توجه داشته باشید.
۳- به شخص فرصت دهید تا آنچه را در ذهن دارد، بیان کرده یا نشان دهد.
● شیوه برخورد با افرادی که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند.
۱- صندلی چرخ دار را تا زمانی که فرد، خودش نخواسته نگه ندارید یا هل ندهید. صندلی چرخ دار بخشی از فضای شخصی صاحب آن محسوب می شود.
۲- برای صحبت کردن با شخصی که روی صندلی چرخ دار است مقابل چشمان فرد، نشسته یا بر روی زانوانتان قرار بگیرید.
۳- پیش از اینکه شخص به محل دیدار با شما برسد، برای سهولت حرکت صندلی چرخ دار، مبلمان یا صندلی ها را جابه جا کنید.
۴- شخص را در مورد محل قرار گرفتن توالت، تلفن و آبخوری ویژه ی معلولین راهنمایی کنید.
۵- هنگامی که فرد دارای صندلی چرخ دار را در مسیری راهنمایی می کنید، مسائلی چون فاصله، شرایط آب و هوا و موانع فیزیکی (حصارها، پله ها، برآمدگی های شیب دار و…) را در نظر بگیرید.
● شیوه صحبت با افرادی که دارای ناشنوایی یا کم شنوایی هستند.
۱- به فرد اجازه دهید تا خودش چگونگی و نوع برقراری ارتباط اعم از استفاده از لب خوانی، زبان اشاره و یا کاربرد نوشتار را تعیین کند.
۲- حتی در مواقعی که رابط ناشنوایان حاضر است، خطاب به فرد ناشنوا صحبت کنید.
۳- چنانچه شخص قادر به لب خوانی ست به روشنی و با سرعتی متوسط ، مستقیماً با او سخن بگویید.
۴- در ارتباط با برخی از افراد دارای اختلال شنوایی بهتر است از جملات ساده تر، حرکات چهره و زبان ایما و اشاره ی بدن استفاده نماییم.
● شیوه برخورد با فردی که اختلال در تکلم دارد.
۱- در صحبت با چنین فردی توجه داشته، صبور باشید و برای تکمیل کلام و تفکر فرد به او فرصت دهید، سعی در پایان دادن به صحبت های او نداشته باشید.
۲- چنانچه متوجه نشدید، از او بخواهید کلام خود را تکرار کند و آنچه شنیده اید را بیان کرده تا دریابید که آیا به درک گفته ی فرد نزدیک شده اید یا خیر.
۳- برای استفاده از ابزاری که به سهولت برقراری ارتباط و پیشرفت گفتگو کمک می کنند آمادگی داشته، همچنین در ایجاد ارتباط با شخصی که برای صحبت، تخته ی الفبا یا کامپیوتر مجهز به برنامه ی گفتار ترکیبی به کار می برد، اضطراب نداشته باشید.
● شیوه برخورد با افرادی که دارای نابینایی، کم بینایی یا معلولیتی هستند که بینایی شان را دچار اختلالاتی کرده است:
۱- هنگام آغاز مکالمه، اطمینان حاصل نمایید که فرد شما را شناخته، در غیر این صورت خودتان و افراد دیگری را که احتمالاً به همراه دارید، معرفی کنید.
۲- بدون دلیل و خداحافظی فرد را ترک نکنید.
۳- هنگام راهنمایی فرد دچار اختلالات بینایی هرگز او را هل ندهید یا نکشید. اجازه دهید فرد خودش بازوی شما را گرفته سپس با فاصله ی بسیار کمی از او حرکت کنید تا بتوانید هنگام نزدیک شدن به درها، پله ها و موانع شخص را آگاه ساخته و به محل آنها اشاره نمایید.
۴- چنانچه با فرد وارد فضایی می شوید، در مورد محیط و محل قرار گرفتن صندلی ها توضیح دهید.
۵- در مورد جایگاه قرار گرفتن اشیا توضیح دقیق دهید. (مثلاً : در یک و نیم متری شما ، در جهت عقربه های ساعت یک صندلی قرار دارد.)
گردآورنده : سهیلا خوشخو
کارشناس دفترامورتوانمند سازی معلولین
اداره کل بهزیستی استان بوشهر
نظر شما