گناهم «سالمندی» است؛ آزارم ندهید!

گروه سلامت خبرگزاری فارس- محمد تاجیک: قدیم ترها کوچک که بودیم، پدر و پدربزرگ‌ها همیشه یادمان می‌دادند و یکسره گوشزد می‌کردند که باید احترام بزرگترها را نگه دارید.

می‌گفتند: «موی سپید حرمت دارد و اجازه ندارید به آنها کوچکترین بی احترامی کنید؛ چراکه پیر دنیایی از تجربه است و موی سپیدش حکایت فراز و نشیب‌های زندگی و بیم و امیدهای آن است.» 

وقتی پیرمردی داخل مینی بوس و اتوبوس وارد می‌شد، یا اگر در مسجد و محفلی ورود می‌کرد ناخودآگاه همه از جا بلند می‌شدند و جای خود را به او می‌دادند و دعای  «ان شاءالله خیر از جوانیت ببینی» یا  «پیر شوی» ورد زبان مردان و زنان سالخورده‌ای بود که هر وقت جوانی به آنها به نوعی احترام می‌گذاشت، نثارش می‌کردند.

البته این موضوع هنوز هم در جامعه وجود دارد و این مرام همواره در فرهنگ ایرانی بوده و خواهد بود، اما واقعیت این است که این روزها  این موضوع مهم کمرنگ شده و انگار بسیاری از افراد فراموش کرده‌اند که روزی خود سالمند شده و نیازمند دستگیری هستند!

اگر کمی به دورو برمان نگاه کنیم می‌توانیم صحنه‌های غم انگیزی از بی حرمتی برخی افراد نسبت به پدر و مادران سالمند خود را ببینیم؛ صحنه‌های آزار دهنده‌ای همچون؛ داد و فریاد بر سرپدر سالخورده در اثر غفلت از مصرف داروها، دعوا و نثار کردن رکیک ترین کلمات برای تصاحب اموال والدین، لحظه شماری برخی فرزندان هنگامی که به اجبار نگهداری پدر و مادر سالخورده خود را بر عهده گرفته و با اندک تأخیر فرزند دیگر برای بردن مادر از خانه‌اش، بی تاب شده و یا پیرزن سالخورده‌ای که در خانه دخترش به اجبار ساکن شده اما ثمره زندگی او حالا از نشان دادن مادر در محفل و میهمانی دوستانه خود طفره می‌رود و آن را کسر شأن خود می‌داند و...

 اکنون میزان سالمندی در ایران به ۱۰ درصد رسیده است و این افراد بیش از ۶۰ سال دارند؛ ضمن اینکه تا حدود ۲۷ سال آینده  یعنی تا سال ۱۴۲۵ از هر سه نفر ایرانی یک نفر در گروه سالخوردگان قرار خواهد گرفت و میزان جمعیت سالمند کشور به ۳۰ درصد خواهد رسید؛ یعنی از هر ۳ نفر یک نفر سالمند شده و جمعیت کشور به سمت سالمندی می‌رود.

همچنین بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت تا سال ۲۰۳۰ جمعیت سالمندان در دنیا به ۱۶ درصد و در ایران به ۱۷.۵ درصد می‌رسد و تعداد سالمندان در جهان تا سال ۲۰۵۰ نیز به ۲ میلیارد نفر خواهد رسید.

«سالمند آزاری»‌ موضوعی است که در آن سلامت جسمی و روحی یک سالمند به مخاطره  افتاده و در عین حال که به دلیل اقتضائات سنی، دچار کاهش توان جسمی و روحی می‌شود؛ توجه بیشتر فرزندان و اطرافیان خود را طلب می‌کند.

 شیوع بیماری‌های مزمن به ویژه بیماری‌های روانی و آلزایمر، محدود بودن مراکز نگهداری سالمندانی که به این بیماریها مبتلا هستند و هزینه سنگین نگهداری از آنها، باعث می‌شود برخی از فرزندان که توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، نسبت به آنها بی تفاوت شده و بعضاً پدر و مادران سالمند خود را رها کنند.  

مهم ترین عامل سالمند آزاری همسر، فرزندان یا کسانی هستند که سالمند با آنها زندگی می‌کند.

*آمارهای سالمند آزاری در جهان و ایران 

 بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت از وضعیت سالمند آزاری در جهان، هر ۶ نفر سالمندی که سن آنها از ۶۰ سال به بالاست، یک نفر مورد آزار و سوءرفتار قرار می‌گیرند.

غفلت مراقبتی، سوءرفتار روان شناختی، سوءرفتار جسمی، مالی، سلب اختیار، غفلت عاطفی و طرد شدگی از علل سالمند آزاری است.

همچنین مطالعات نشان می‌دهد میزان سوء رفتار با سالمندان در کشورهای آسیایی روبه افزایش است؛ به طوری که در سال ۲۰۱۲ میلادی ۱۱ درصد افراد بالای ۶۰ سال آسیایی سالمند آزاری را تجربه کرده‌اند و پیش بینی می‌شود این رقم تا ۲۰۵۰ به ۳۴ درصد برسد.

*نشانه‌های سالمند آزاری

 بحث، دعوا و تنش مکرر بین مراقب و شخص سالمند،  سوتغذیه، مشکلات جسمانی درمان نشده، محیط زندگی نامناسب، محیط زندگی ناامن، بی توجهی به میزان مصرف داروهای سالمندان بیمار، دست درازی به پس اندازهای مالی آنها و ناسزاگویی و تهدید آنها به فرستادن به خانه‌های سالمندان؛ از جمله موارد  سالمند آزاری است.

نکته دیگری که می‌توان آن را نیز مصداقی از خشونت علیه سالمندان محسوب کرد،  فضای نامناسب شهری از حیث دشواری دسترسی شهروندان به خدمات عمومی است؛ به شکلی که یک سالمند به دلیل شرایط خاص خود به ویژه اگر دچار یک بیماری نیز باشد، توان استفاده از امکانات رفاهی و تفریحی شهری را مانند افراد عادی در هر شرایطی را ندارد و نیازمند امکانات خاص خود است.

* ۸۹ درصد سالمندان مرد در ایران دارای همسر هستند

علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت با اشاره به سالمندی، اظهار داشت: ۸۹ درصد مردان سالمند در ایران دارای همسر هستند و ۴۴.۷ درصد زنان نیز دارای همسر بوده؛ ضمن اینکه ۲۶.۵ درصد خانوارهای سالمند سرپرست تنها زندگی می‌کنند و بیش از نیمی از خانواده‌های زن سرپرست سالمند هستند.

رئیسی با بیان اینکه ۹۴ درصد سالمندان بیمه پایه دارند، گفت: ۳۱.۳۴ درصد سالمندان تحت پوشش بیمه تکمیلی هستند؛ ضمن اینکه نیاز سالمندان به بستری شدن دو برابر افراد عادی جامعه است؛ ضمن اینکه ۱۲ درصد سالمندان نیز دارای شغل هستند.

معاون بهداشت وزیر بهداشت با اشاره به دلایل عمده مرگ و میر در سالمندان ابراز داشت: بالاترین علت مرگ و میر در افراد ۶۰ تا ۶۹ سال در مردان و زنان بیماری‌های قلبی، دیابت، کلیوی و سرطان‌هاست.

وی از تدوین  ۴۵ برنامه برای سالمندان خبر داد و گفت: ابلاغ بسته خدمت غیر پزشک سلامت سالمندان به دانشگاه‌ها، طراحی استانداردهای فضای فیزیکی مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستانی متناسب با سالمندان و طراحی ۴۰ پودمان مجازی آموزشی سالمندی برای پزشک خانواده و نیز تشکیل کمیته‌های تغذیه، سلامت روان در حوزه‌های مختلف خدماتی است.

در دهه ۸۰ میلادی، محققان با پدیده‌ای جدید یعنی اعمال خشونت نسبت به سالمندانی که با خانواده زندگی می‌کردند روبرو شدند و معلوم شد که درصدی از افراد سالمند در خانواده مورد بدرفتاری‌های جسمانی، روانی یا بی توجهی قرار دارند.

در حال حاضر نیز انجمن پزشکی امریکا تخمین می‌زند که در ایالات متحده از بین افراد مسن ۸.۱ میلیون نفر مورد بدفتاری قرار می‌گیرند.

خشونت روانی به عنوان یکی از مهمترین خشونت‌های رایج در سالمند آزاری شامل مصادیقی همچون بی احترامی لفظی مداوم، اذیت و آزار، تهدیدهای متداول مانند دوست نداشتن سالمند، مورد پسند نبودن، دشنام دادن، تمسخر و استهزاء سالمند در جمع، ممنوعیت برقراری ارتباط با دیگران، بی توجهی نسبت به نیازهای جسمانی، اجتماعی و روانی سالمند است که سلامت روانی سالمند را به مخاطره می‌اندازد و موجب بروز احساساتی همچون، بی میلی به زندگی، سرزنش خود، نداشتن اعتماد به نفس و نگرش مثبت، احساس یأس، ناامیدی و درماندگی، ترس از مردم، اضطراب، احساس گناه، احساس حقارت، احساس عدم شایستگی و خود ارزشمندی و نهایتاً کناره گیری سالمند می‌شود.

افزایش روزافزون سالمندان در تقریبا تمام جوامع بشری، موضوع سلامت و رفاه آنها را در دوران پیری به مسئله‌ای تبدیل کرده که دولت‌ها اکنون با آن دست به گریبان هستند و اگر برای آن چاره‌ای مناسب نیندیشند، روز به روز ابعاد آن گسترده‌تر خواهد شد.

البته باید بدانیم در ایران احترام به والدین و حتی حاکمیت آنان بر امور زندگی حتی مسایل خصوصی فرزندان مانند انتخاب همســر، انتخاب محل زندگی و غیره بخشی از فرهنگ و آداب و سنن است و مخالفت با آنها به منزله بی‌احترامی است و نوعی سوءرفتار احساسی تلقی می‌شود.

واقعیت این است که در سال‌های اخیر نه فقط در ایران بلکه در کشورهای مختلف دنیا به پدیده سالمندآزاری توجه نشده و هنوز در بسیاری از کشورهای دنیا آمار درستی در این باره وجود ندارد.

علاوه بر این، ناتوانی‌ها و وابستگی‌های سالمندان هم امکان تهیه آمار درست را محدود می‌کند. شیوع سالمندآزاری در کشورهای مختلف دنیا فرق دارد و گاهی این تفاوت قابل ملاحظه است، اما با اطمینان می‌توان گفت که این پدیده نسبتا شایع در تمام دنیا کمتر از حد واقعی شناسایی و گزارش می‌شود.

*هیچ پیمایشی تا به حال در کشور درباره این  سالمندآزاری انجام نشده است

حسام‌الدین علامه، سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری فارس، با اشاره به اینکه شاخص‌های بومی سالمند آزاری هنوز در کشور تعریف و تدوین نشده است، ‌گفت: هیچ پیمایشی تا به حال در کشور درباره این  سالمندآزاری انجام نشده و باید جنبه‌های حقوقی مختلف مربوط به سالمندی در حوزه خانواده و مراکز نگهداری سالمندان همچنین در خصوص حضورشان در فضاهای اجتماعی را رصد کنیم.  

وی در ادامه ابراز داشت: با انجام این پایش‌ها می‌توانیم متوجه شویم که آیا خلأ قانونی در خصوص سالمندی و سالمندآزاری وجود دارد یا خیر و در صورت وجود خلاء قانونی متناسب با آن لایحه تعریف و تدوین کنیم.  

*فرهنگ‌سازی و رفتارهای پیشگیرانه مقدم بر قانون‌گذاری

علامه با تأکید بر اینکه فرهنگ‌سازی و رفتارهای پیشگیرانه مقدم بر قانون‌گذاری است، گفت: اگر سالمندان ما توانمند شوند بسیاری از مسائل آنها حل خواهد شد.

سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان خاطرنشان کرد:   بدون انجام فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی، نمی‌توان به ابعاد قانونی پرداخت.

*قوانین سختگیرانه بدون فرهنگسازی موجب گسست عاطفی و فرهنگی است

وی افزود: اگر با قوانین سخت‌گیرانه در مواجهه با سالمندان وارد عمل شویم ممکن است در بین اعضای خانواده و یا مراقبین سالمند این حس به وجود بیاید که قانون پشتیبان آنها نیست؛ بنابراین بدون بسترسازی مناسب برای تکریم سالمندان نباید سطح توقع را افزایش داد؛ چرا که موجب گسست عاطفی و فرهنگی میان سالمندان و جامعه خواهد شد.  

علامه با اشاره به اینکه در حال احصاء و طبقه‌بندی شاخصه‌های مربوط به سالمند آزاری و انجام پیمایش درباره وضعیت موجود این قشر اجتماعی هستیم، بیان داشت: مداخلات اولویت‌مند نیز از دیگر برنامه‌های ما است.

*آغاز نخستین پیمایش ملی سالمندی در کشور

سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان ادامه داد: نخستین پیمایش ملی سالمندی در کشور در حال انجام است و پس از انجام این مرحله پایلوت و رسیدن به تحلیل اولیه که در فصل زمستان سال ۹۸ به پایان خواهد رسید، در سال ۹۹ اولین اقدامات خود را آغاز خواهیم کرد.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از کشورها حدود ۵۰ سال است وارد فاز سالمندی جمعیت شده و در این زمینه برنامه‌ریزی‌هایی داشته‌اند، گفت:در کشور ما بحث افزایش جمعیت سالمندی در سال‌های اخیر به صورت جدی‌تری مطرح شده و نیازمند اولویت‌بندی این مباحث هستیم تا یک نظام واحد در مواجهه با سالمندی به وجود بیاید؛ چرا که هنوز دغدغه در این زمینه در دستگاه‌ها به وجود نیامده است.

علامه با اشاره به تجربه‌های موفق جهان در حوزه سالمندی، اظهار داشت: برای مواجهه نظام‌مند از طریق مراکز دانشگاهی وارد عمل شده‌ایم و پایلوت اولیه «محیط دوستدار سالمند» در شهر اصفهان در حال اجراست که این پایلوت بر اساس شاخص‌های سازمان جهانی بهداشت در ۵ محله اصفهان اجرا می‌شود.  

سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان افزود: برنامه توسعه محله‌محور در حوزه سالمندی که با کمک سازمان‌های مردم‌نهاد سالمندی اجرا می‌شود، در حال گذراندن دوره‌های آموزشی است.

وی با تأکید بر اینکه برای اجرایی کردن سند ملی سالمندی در سال ۹۹ بودجه موردنظر به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد داده شده است، اظهار داشت: از آنجا که کشور درگیر تحریم و پیامدهای مربوط به آن است، بیشتر همت مسؤولان این سازمان بر تأمین نیازهای فوری و کوتاه‌مدت متمرکز شده است.

علامه با اشاره به شرایط موجود کشور گفت: بنابراین ما نتوانستیم ردیف بودجه فعالیت دبیرخانه شورای ملی سالمندی را برای تحقق سند سالمندی دریافت کنیم.

سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان افزود: بسیاری از فعالیت‌های مربوط به ‌سالمندی زیرساختی است و باید با اجرای برنامه‌های میان‌مدت و درازمدت پیش رود در اولویت بودجه‌ای کشور قرار نگرفته است.

*برای اجرای سندملی سالمندی، تنها ۱۵۳ میلیون تومان اختصاص یافت

وی با بیان اینکه بودجه موردنظر برای تحقق سند ملی سالمندی ۱۵۳ میلیون تومان در نظر گرفته شده بود، گفت: برای اجرای اولین پیمایش ملی سالمندی، مرکز آمار اعلام کرده حدود ۱۰۶ میلیارد تومان بودجه نیاز است و مجبوریم از سایر هزینه‌های پژوهشی بهزیستی و وزارت رفاه برای پیشبرد برنامه‌های‌مان استفاده کنیم.

علامه  خاطرنشان کرد: مسأله سالمندی هنوز به دغدغه اصلی و عملیاتی کشور تبدیل نشده علی‌رغم اینکه همه مسؤولان به پیامدهای سالمندی اذعان دارند اما شرایط تحریمی باعث شده نگاه ویژه به این حوزه نداشته باشند.

* برخی از تحقیقاتی که درباره سالمندآزاری انجام شد

 با این وجود اینکه اطلاعی از میزان دقیق سالمندآزاری در جهان و ایران در دست نیست؛ چراکه این خشونت اغلب پنهان می‌ماند و در بسیاری موارد راهی برای ارزیابی دقیق آن وجود ندارد، اما در ایران نیز به صورت پراکنده پژوهش‌هایی صورت گرفته است.

بر اساس تحقیقی که در سال ۹۶ در بین سالمندان مراجعه کننده به مراکز درمانی غرب تهران انجام شد و موضوع سوءرفتار با سالمندان مورد بررسی قرار گرفت، ۷۷.۹ درصد از این سالمندان مورد پژوهش قرار گرفته، سوءرفتار را در شروع دوره سالمندی تجربه کرده‌اند.

بر اساس این پژوهش، بیشترین میزان شیوع سوءرفتار مربوط به غفلت مراقبتی با ۵۸.۳ درصد، سوءرفتار روان شناختی با ۵۶.۴ درصد و کمترین سوءرفتار نیز مربوط به سوء رفتار جنسی است.

همچنین در سالمندانی که دچار افسردگی بوده اند، دارو مصرف می‌کردند، نیاز به مراقبت داشته و یا همسر آنها در قید حیات نبوده‌اند، میزان سوءرفتار بیشتر از دیگر سالمندان بوده است.

 البته تحقیقات بسیاری در این خصوص گرفته شده که برخی  شایع‌ترین نوع سالمند آزاری را آزار روانی یافته‌اند، اما تحقیقی دیگر، شایع‌ترین نوع آزار سالمند را استفاده از اموال، بدون رضایت سالمند دانسته است؛ ضمن اینکه برخی تحقیقات نیز غفلت و آزار مالی را در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذکر کرده‌اند.

نیروی انتظامی، هر سال از جمع‌آوری سالمندانی خبر می‌دهد که به آلزایمر مبتلا و در خیابان رها شده‌اند. مددکاران بهزیستی، وضعیت اقتصادی نابسامان خانواده و ناتوانی آنها در پرداخت هزینه‌های سنگین نگهداری از والدین و درمان آن‌ها را دلیل رهاشدن سالمندان می‌دانند و می‌گویند سالمندان مبتلا به بیماری‌های روانی و آلزایمر، بیشتر طرد و رها می‌شوند.  

گرچه دشواری‌های اقتصادی یکی از دلایل آزار سالمندان است، اما سالخوردگان همیشه به‌دلیل محدودیت‌های مالی، آزار نمی‌بینند. نخستین قانون کیفر عمومی ایران مصوب دهه ۱۳۱۰ هجری شمسی، عدم توجه فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان را جرم شناخته بود.

بسیاری از سالمند آزاران به سالمندان تحت‌مراقبت خود نیاز مالی دارند و با محدودکردن دسترسی آنها به اموال، پول نقد یا انتقال اموال به‌زور، آنها را آزار می‌دهند.

آمارها از ابتلای ۱۲درصد سالمندان ایران به سوءتغذیه، خبر می‌دهند و کارشناسان می‌گویند که این بیماری در زنان، مناطق روستایی، سالمندان با تحصیلات کم و فقرا بیشتر است.  
 

شورای عالی سالمندان طرح مقابله با سالمند آزاری را تدوین کرده و سه سند ملی سالمندان هم در ایران تهیه شده؛ با این حال پراکندگی سندها و ناهماهنگی نهادهای مربوطه، مانع از بهبود قابل توجه در زمینه مسائل سالمندان شده است.

محسن شتی، رئیس اداره سالمندی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس با اشاره به پدیده سالمند آزاری، بیان داشت: سالمند آزاری یک تعریف گسترده دارد؛ به عبارتی شامل اینکه فقط آزار جسمی و روحی به سالمند وارد شود نیست، بلکه نباید هر رفتاری که یک آسیب جسمی و روانی برای سالمند ایجاد می‌کند یا نوعی سوءاستفاده از سالمند باشد، مانند سوءاستفاده مالی، صورت گیرد.  

رئیس اداره سالمندی وزارت بهداشت ابراز داشت: وقتی سالمندی خود رضایت ندارد، اما مجبورش می‌کنند خدمتی ارائه دهد، همه این موارد مصادیقی از سالمندآزاری است؛ به عبارتی عدم حفظ کرامت سالمند و رفتاری که متناسب با شأن سالمند نیست.

وی نادیده گرفتن حقوق آنها را از مصادیق دیگر سالمندآزاری عنوان کرد و گفت: نیازمند این هستیم تا این موضوع در جامعه تبیین شود و صاحب‌نظران آن را تعریف کنند؛ چراکه این موضوع وابسته به فرهنگ جامعه است و شاید مصادیق آن در ایران و اروپا متفاوت باشد.

شتی با بیان اینکه حرمتی که سالمندان بر مبانی اسلامی و ملی ما دارند عاملی است که می‌تواند موجب کم‌رنگ شدن سالمندآزاری در کشور باشد، خاطرنشان کرد: البته این موضوع باید به خوبی تبیین شود.

 در بسیاری از کشورهای در حال‌ توسعه از جمله ایران شاهد قرار گیری در موقعیتی حد واسط بین سنتی‌بودن و صنعتی‌بودن و اصطلاحاً مرحله گذار هستیم؛ این حالت به‌ ویژه در کلان‌شهرها کاملاً مشهود است.

از طرفی سالمندان قادر نیستند در مسیر اجتناب‌ناپذیر آینده، همگام  با جوانان حرکت کنند و همواره سعی در حفظ ارزش‌ها، سنت‌ها و باورهای اصیل و دینی خود دارند و این موضوع در بسیاری از مواقع در تضاد با وضعیت زندگی خود و فرزندانشان قرار می‌گیرد و این تضاد در واقع زمینه را برای سوء‌رفتار آماده می‌کند.  

مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس، درباره موضوع سالمندآزاری اظهار داشت: سالمندان سرمایه اصلی هر جامعه بوده، به ویژه در خانواده‌ها می‌توانند علاوه بر نقش تکیه‌گاه عاطفی، منبع انتقال مهارت‌های زندگی و تجارت مرتبط با آن باشند.

وی ادامه داد: متاسفانه به علت عوامل محیطی و بالا رفتن سطح خشونت و فاصله گرفتن از ارزش‌های معنوی و دینی در چند سال گذشته با موضوع سالمند آزاری در برخی خانواده‌ها و نیز سپردن والدین به خانه‌های سالمندان روبرو شده‌ایم؛ ضمن اینکه بی‌توجهی و بی‌احترامی به آنها و گاهی پرخاشگری و درشت‌گویی از مصادیق بارز سالمندآزاری است.

این آسیب‌شناس اجتماعی افزود: در دوران سالمندی افراد به لحاظ ظرافت عاطفی، خستگی عصبی و فرسودگی جسمی، حساس‌تر، نازک‌طبع‌تر و متوقع‌تر می‌شوند.

ابهری اضافه کرد: افراد سالمند اگر نیاز مالی نداشته باشند، توقع احترام، ‌توجه و محبت از سوی فرزندان دارند؛ چراکه عمر و جوانی خود را به پای آنها صرف کرده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه برخی فرزندان به علت مسائل شخصی، گرفتاری‌های شغلی و محیطی را دستاویز و بهانه قرار داده و از یک سرکشی و احوال پرسی ساده نیز طفره می‌روند.

این آسیب‌شناس اجتماعی یادآور شد:‌ انسان هر چه گرفتار باشد می‌تواند در هفته نیم ساعت با والدین خود دیدار داشته و از آنها سرکشی کند و در مورد نیازهای آنها پرس‌وجو کند؛ به ویژه اگر فرزندان متاهل بوده و دارای فرزندانی نیز باشند، والدین آنها عاشق نوه‌های خود بوده و حداقل باید آنها را از دیدار این ثمره‌های زندگی محروم نکنند.

*احترام اولین خواسته سالمندان 

ابهری ابراز داشت: احترام اولین خواسته سالمندان است؛ چراکه در این دوران بیماری‌های جسمی و روحی رشد و سرعت پیدا می‌کند و داروهای بخشی از بیماری‌ها در دوره سالمندی گران است، در نتیجه برخی از والدین از اینکه از فرزندان خود کمک گیرند خجالت می‌کشند.

*بی اعتنایی عاطفی بدترین شکنجه سالمندان

وی تصریح کرد: فرزندان نباید خود را به بی‌خیالی زده و به آنها بی‌توجه باشند، بلکه باید به خواسته‌های عاطفی آنها توجه کرده؛ چراکه بی‌اعتنایی به خواسته‌های عاطفی بدترین شکنجه و مجازات است.

این آسیب‌شناس اجتماعی اظهار داشت: این موضوع یعنی اینکه سپردن سالمندان به خانه سالمندان و خدای ناکرده رها کردن سالمندان در خیابان و محله که موجب خشم خداوند شده و گرفتاری‌هایی را برای فرزندان به بار می‌آورد.

*افزایش نرخ سالمند آزاری در ایران 

ابهری گفت: متاسفانه سالمندآزاری به علت سکوت و رعایت حال والدین در ایران آمار مشخصی ندارد، اما با توجه به سپردن سالمندان به خانه‌های سالمندان و افزایش قابل توجه این آمار این‌طور ارزیابی می‌شود که نرخ سالمند آزاری در ایران بالاست.

وی ادامه داد: والدین‌کشی که بر اثر اعتیاد یا مسائل دیگر نمایشی از بی‌عاطفگی و کاستی‌های تربیتی و معنوی است؛ البته خوشبختانه به خاطر باورهای دینی در کشورمان، در مقایسه با سایر کشورها هنوز جایگاه ایران در سطوح پایینی قرار دارد، اما همین آمار موجود نیز بالاست.

*ضرورت تهیه بسته‌های حمایتی برای سالمندان 

این آسیب‌شناس اجتماعی در پاسخ به این پرسش که «چه راهکاری برای بروز سالمند آزاری ارائه می‌دهید؟»، عنوان کرد: دولت باید بسته‌های حمایتی ویژه سالمندان داشته باشد؛ چراکه فرد در دوره سالمندی بازنشسته شده و حقوق آن کاهش چشمگیری پیدا می‌کند و در این دوران نیز رفت و آمد در خانه‌های آنها زیاد است.

ابهری بیان داشت: والدین به مناسبت‌های مختلف، خود را موظف به کادو دادن یا برگزاری میهمانی‌های فرزندان در خانه خود می‌دانند که این موارد هزینه‌هایی دارد؛ ضمن اینکه هزینه‌های درمان دوره سالمندی قابل توجه است و باید دولت بسته‌های حمایتی سالمندان را در نظر گرفته؛ چراکه اگر فرزندان سالمندان نیز شغل کارمندی داشته باشند خود نیز دارای مشکلات هستند و امکانات کمک به والدین در آنها کم است.

از سوی دیگر با کاهش رشد جمعیت، کوچک شدن بعد خانوار و تغییر در ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای، تعداد فرزندانی که باید از والدین سالخورده خود حمایت کنند کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی و به دنبال این تغییرات در سطح کمی و کیفی جمعیت باید پیش‌بینی‌های لازم جهت حمایت‌های روانی _ اجتماعی از سالمندان و پیشگیری از افزایش سالمند آزاری‌ها صورت گیرد.

 موضوع شکاف نسلی است که می‌تواند با واسطه یا بی‌واسطه منجر به بروز پدیده سالمند آزاری به مفهوم عام آن شود؛ این در حالی است که حفظ و انتقال ارزش‌ها و هنجارها و میراث اجتماعی جامعه مدیون سالمندان و کهنسالان برخوردار از سلامت در ابعاد گوناگون آن است.

یدالله ابوالفتحی ممتاز، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و متخصص سالمندی در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس، درباره سالمند آزاری،  اظهار داشت: هرگونه رفتاری که از افراد مورد اعتماد سالمند سر زند که باعث آسیب جسمی و روانی سالمندان شود،  سالمندآزاری گویند. نکته مهم درباره سالمندآزاری این است که سالمند از سوی کسی که مورد اعتماد او قرار داشته مورد آزار قرا گرفته است.

*نوسان ۵ تا ۸۰ درصدی میزان سالمند آزاری در ایران و جهان

وی با اشاره به آمار سالمندآزاری در ایران و جهان خاطرنشان کرد: آمار مشخصی در خصوص سالمندآزاری در ایران و جهان وجود ندارد و از ۵ درصد تا ۸۰ درصد میزان سالمندآزاری در ایران و جهان گزارش شده است که البته ممکن است این سالمند آزاری متفاوت باشد.

ابوالفتحی اضافه کرد: به دلیل اینکه تعریف واحدی از سالمندآزاری وجود ندارد، بر اساس تفاوت فرهنگ‌ها ممکن است رفتاری در جامعه‌ای به عنوان سالمند آزاری باشد و در جامعه‌ای این‌طور نباشد؛ ضمن اینکه عامل دیگر عدم گزارش‌دهی و ترس از آن است.آمار مشخصی در خصوص سالمندآزاری در ایران و جهان وجود ندارد و از ۵ درصد تا ۸۰ درصد میزان سالمندآزاری در ایران و جهان گزارش شده است.

*غفلت از سالمندان؛ بیشترین سوء رفتار رایج سالمندی در ایران 

ابوالفتحی اضافه کرد: آنچه در ایران رایج بوده موضوع غفلت است و ممکن است ناخواسته باشد؛ به عبارتی بیشتر سوء رفتارها در خصوص سالمندان در ایران غفلت است، نه آزار.

*۵۰ درصد سالمندان تهرانی یکبار سوء رفتار اطرافیان را تجربه کرده‌اند

وی با اشاره به مطالعات صورت‌گرفته در خصوص سالمند آزاری در شهر تهران، خاطرنشان کرد: بیش از ۵۰ درصد سالمندان دچار نوعی از سوءرفتارها شده‌اند که بیشتر آنها غفلت و یا عدم توجه خانواده‌ها و مراقبان آنهاست.

این متخصص سالمندی یادآور شد: انواع سالمند آزاری مانند آزار، کتک و آسیب فیزیکی به سالمندان در ایران کم است و براساس مطالعه‌ای که در تهران صورت گرفته، آنچه در خصوص سالمندآزاری زیاد است، این است که بیش از ۵۰ درصد سالمندان مورد مطالعه، در یک سال گذشته حداقل یکبار یکی از انواع سوءرفتارها را تجربه کرده‌اند که اصلی‌ترین آنها غفلت است؛ یعنی غفلت به عنوان سوءرفتار قلمداد شده است.

ابوالفتحی در پاسخ به این پرسش که «چه راهکاری برای جلوگیری از سالمند آزاری دارید؟ »، بیان داشت: اصولا سوءرفتار با سالمند یک مشکل چندوجهی بوده و عوامل مختلفی در آن دخیل است. اکنون خانواده‌های ایرانی نسلی ساندویچی هستند؛ یعنی آنها باید از دو گروه متفاوت مراقبت کنند؛ از یک طرف کودکان و نوجوانانی هستند که گاها خواسته‌های خیلی زیاد و نامتعارفی دارند و از طرف دیگر مراقبت از سالمندان هستند؛ در نتیجه خانواده‌ها دچار فشار زیادی هستند.

وی متذکر شد: یعنی نسل جدید که خواسته‌های زیاد و بعضا نامتعارف دارند و از طرف دیگر سالمندان هستند که نیاز به مراقبت داشته که در نتیجه خانواده‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را برای فرزندان بگذارند و  سالمندان مورد غفلت قرار می‌گیرند.

*بیشتر کمک به سالمندان از روی ترحم است 

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تاکید کرد: باید نگرش جامعه نسبت به سالمند اصلاح و عوض شود؛ چراکه بیشتر کارها که در خصوص سالمند انجام می‌شود از روی ترحم است نه وظیفه.

*عدم دریافت مالیات و کاهش ساعت کاری مراقبان از سالمندان

ابوالفتحی با اشاره به برنامه اجرایی‌ شده کشورهای مختلف برای نگهداری از سالمندان، ابراز داشت: فرزندانی که از والدین خود نگهداری می‌کنند، روزانه چند ساعت مرخصی به آنها داده می‌شود تا از والدین خود مراقبت کنند؛ ضمن اینکه از چنین افرادی مالیات گرفته نمی‌شود؛ چراکه یکی از عوامل سالمندآزاری، فشار کاری است که به فرزند سالمند وارد می‌شود.

وی ادامه داد: دو راهکار در این خصوص در نظر گرفته شده  که یکی کاهش مالیات برای فرزندانی است که از والدین خود مراقبت می‌کنند یا روزانه ساعت کاری آنها را دو تا سه ساعت کاهش می‌دهند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی تاکید کرد: این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی همگانی و سیاست‌گذاری دارد تا فشار کاری خانواده‌ها کم شود تا آنها بتوانند در خصوص نگهداری از والدین سالمند زمان لازم را اختصاص دهند.

یکی از موضوعات مهمی که خانواده ها می‌توانند درباره سالمندان و تأمین آسایش روانی بکار گیرند و در عین حال آرامش روحی و روانی خودشان نیز تأمین شود، توجه به باورها و اعتقادات دینی سالمندان است؛ به عبارتی می‌توان برای کاهش تنش‌های رفتاری بین سالمندان و فرزندان که ناشی از روحیات حساس آنهاست، برنامه‌های تفریحی و زیارتی کوتاه مدت را برای آنها در نظر گرفت؛ به دلیل اینکه بسیاری از سالمندان علاقه خاصی به مراکز دینی و مذهبی دارند و این موضوع در کاهش تنش‌های رفتاری بین آنها و خانواده بسیار مؤثر است.

غلامرضا حاجتی، روان‌پزشک در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس درباره سالمند آزاری، اظهار داشت: دوره سالمندی دوره‌ای مانند دوره کودکی است که در دو طیف انتهای سنی انسانهاست؛ یعنی ممکن است هم کودکان و هم سالمندان در معرض سوء رفتارها قرار گیرند.

وی ادامه داد: در سالمندی به دلیل اینکه برخی از سالمندان دچار ضعف قوای ذهنی می‌شوند مورد سوء رفتارقرار می‌گیرند؛ مثلا وقتی نمی‌توانند حرکت کنند ممکن است مورد سوء رفتار اطرافیان خود قرار گیرند و معمولا  شایع ترین سوء رفتاری که با سالمند می‌شود، غفلت است؛ غفلت از آنچه که سالمند احتیاج دارد.

این روان‌پزشک خاطرنشان کرد: عدم رفع نیازها و سرنزدن شایع ترین فرم سوءرفتار است تا سوء رفتارهای شدیدتری مثل سوء رفتار مالی، جسمی و پرخاشگری نسبت به سالمندان که بروز می‌کند.

حاجتی بیان داشت: بسیاری از سالمندان که دچار بیماری زوال عقل هستند دچار سوء رفتار از سوی فرزندان و مراقبان خود قرار می‌گیرند که علت این است که دچار برخی آشفتگی‌های روانی می‌شوند که وقتی درمان مناسب صورت نمی‌گیرد، دچار توهم، هذیان و شایع ترین آنها بدبینی نسبت به اطرافیان خود می‌شوند.

وی در توضیح چگونگی ایجاد بدبینی سالمندان نسبت به اطرافیان خود، یادآور شد: سالمند فکر می‌کند همسر، فرزند و مراقبش قصد دارد اموال او را بخورد؛ البته برخی اوقات چنین اتفاقی می‌افتد. فرم دیگر سوء رفتار این است که سالمند چنین فکرهایی می‌کند و اگر بر اساس هذیان‌های خود عمل کند منجر به پرخاشگری می‌شود و ممکن است درگیری‌های لفظی نیز پیدا کند.

این روان‌پزشک خاطرنشان کرد: در برخی موارد متأسفانه شاهدیم سالمندی که دچار اختلال قوای عقلی و یا آلزایمر است مورد کتک زدن قرار می‌گیردکه این برای سالمند و فرزندان دردناک است و برخی مواقع نیز پشیمان می‌شوند.

حاجتی تصریح کرد: خیلی از اختلالاتی که در دوره سالمندی است در دوران جوانی شایع‌ترند. برخی اوقات سالمند دچار افسردگی می‌شود و شکایت‌های زیادی از وضعیت جسمی دارد اما بعد از بررسی تشخیص داده نمی‌شود که فرد سالمند افسردگی دارد و به شکل علائم جسمی، گلایه و شکایت از فرزندان بروز می‌کند.

وی افزود: اگر این اختلالات روانی درمان شود ریسک این سوءرفتارها کاهش پیدا می‌کند و مشکلات جسمی وی کاهش می‌یابد؛ دربسیاری مواقع نیز سالمندانی که دچار اختلال در قوای ذهنی می‌شوند مورد سوء رفتارهای مالی قرار می‌گیرند.

*برخی سالمندان نیازمند مشاور و قیم هستند

این روان‌پزشک با اشاره به نمونه‌های سوءاستفاده مالی از سالمندان، بیان داشت: برخی اثر انگشت از سالمندی می‌گیرند که قادر به اداره امور مالی خود نیست و در دفاتر اسناد اموال  او را انتقال می‌دهند؛ در نتیجه برخی سالمندان که دچار اختلال حافظه می‌شوند نیاز به مشاور و حتی در زمانی نیاز به قیم دارند.  

حاجتی متذکر شد: در ایران ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بیمار مبتلا به دمانس و زوال عقل داریم و تخمین زده می‌شود که بخش زیادی از آنها درمان نشده‌اند و مکرراً در مراجع قانونی می‌بینیم که اتفاقات ناگواری در خصوص سوء رفتار مالی سالمندان به وقوع پیوسته است.

وی تأکید کرد: باید در این زمینه تحقیق شود و سطح آگاهی جامعه نسبت به سالمند بالا برود و سالمندان خودشان حقوق خود را بشناسند و بتوانند یاد گیرند که چطور حقوق خود را دریافت کنند؛ ضمن اینکه باید مراکز خدمات سالمندی و مراکز مشاوره حقوقی و سوء رفتار نیز برای سالمندان ایجاد شود.

ختم کلام اینکه؛  برای جلوگیری از سالمند آزاری و حفظ شأن و منزلت این برکت‌های زندگی باید به موارد مهمی که باعث ارتقا کرامت آنها می‌شود؛ همچون مناسب سازی فضای زندگی سالمند، آموزش اعضای خانواده برای مراقبت مناسب از سالمند، توجه، مشورت کردن، وقت گذاشتن و گفت‌وگوی بیشتر برای شنیدن سخن آنها، تدوین و اصلاح قوانین حمایتی از سالمند، اصلاح نگرشها در رفتار با سالمندان و توجه به طب سالمندی توجه بیشتری داشته و برنامه ریزی‌های متولیان این قشر جامع  و مناسب تر باشد.